GJENEALOGJIA E BUTKAJVE

GJENEALOGJIA E BUTKAJVE (Sipas kujtimeve të Hysen Butkës)

Sipas shënimeve që bën Lumo Skendo (Mid’hat Frashëri) në librin “Jetshkrimi i Naimit”, thotë: “Kur erdhën në Frashër stërgjyshërit e Naimit më 1650, gjetën si shtëpi të parë Aliçkas të Frashërit, paraardhësit e Sali Butkës

I pari që erdhi nga fisi Aliçkas të Frashërit në Butkë qe gjyshi i Saliut, Elmas Zaimi. Ky gjysh i Saliut solli me vetë vëllain e tij Orhanin dhe dy kushërinjtë Belulin dhe Hasanin

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

FISI I ELMAZ ZAIMIT ose I SALI BUTKËS

Nga Orhani nuk pati asnjë trashëgimtar
Nga Elmazi lindën: Fetahu dhe Abdullahu
Nga Fetahu lindën: Saliu, Selmani, Myftari dhe Rizaj, i cili vdiq i ri
Nga Vëllai i Fetahut, Abdullahu, lindën: Qazimi, dhe Musai

Nga Saliu lindën: Iljazi, Qenami, Ganiu, Muharremi, Safeti dhe Xhaferi.
Nga Selmani lindën: Fetahu, Qemali, dhe Seloja, i cili vdiq i ri udhëve të Vlorës
Nga Myftari lindën: Rizai dhe Skënderi, i cili, edhe ai, vdiq udhëve të Vlorës
Nga Qazimi linden: Hyseni, Hajdari, Abdullahu dhe Aliu; dy të fundit vdiqën në Vlorë
Nga Musai lindi Shefqeti

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

FISI I DY VËLLEZËRVE BELUL DHE HASAN BUTKA
(Ose fisi - HASANAS - i sotëm)

KUJTOJMË: I pari që erdhi nga fisi Aliçkas të Frashërit në Butkë qe gjyshi i Saliut, Elmas Zaimi. Ky gjysh i Saliut solli me vetë vëllain e tij Orhanin dhe dy kushërinjtë Belulin dhe Hasanin

Për Hasanin, Hysen Butka në kujtimet e tij shkruan shkruan shumë shkurt: “Nga fisi i Hasanit, disa vjet më parë jetonin Qerimi, Fetiu, Tefiku dhe Fehimi, por nga të parët tanë dimë më shumë se kaq:
Hasani dhe Beluli ishin vëllëzër, fëmijë të Aliut.
Hasani pati tre fëmijë: Ahmetin, Sejfullanë dhe Demirin.
Ahmeti la Fetiiun, Qerimin dhe Eminenë
Sejfullahu (Selfoja) la një djalë, Tefikun
dhe Demiri vetëm një djalë, Fehimin.

Nga Qerimi lindën: Veliu, Irfani, Qaniu, Ferideja, Fuati dhe Gaziu
Nga Fetiu lindën Ahmeti, Aliu, Arzikoja, Fatmira, Emineja, Shazija, Hania 
Nga Tefiku lindën Hajrullai 1924, Sejfulla, Haxhiu, Sulejmani dhe Iqmetja (Kimetja)
Nga Fehimi lindën Demiri dhe Drita
Shënim. Ky fis janë HASANASIT e sotëm në BUTKË të cilët rrjedhin nga ALI ÇOKU

Nga Beluli erdhi vetëm Zeneli, i cili la Ibrahimin dhe Pashon
Pashoja nuk la trashëgimtarë
Ibrahimi la Saminë, Petritin dhe Xhaferin.
Xhaferi nuk la pasardhës.
"Zeneli, djali i Belulit, kish kohë më parë që shkonte poshtë e lart Çamëri e Kolonjë. Ai merrej me vllehët, të cilët i nxirrte Çamëria për në malet e Kolonjës. Për atë guxim u thirr n'ato anë Zenel Butka. BUTKA NGA AI DËGJOHET PËR TË PARËN HERË.

"Më vonë, si u rrit Qazimi, shkonte me Zenelin në Çamëri. Pasi vdiq Zeneli, i mbeti Qazimit ajo punë, të cilit iu hap emrri shumë. Sa vinte po mbusheshin malet e Kolonjës me gjë të gjallë. Malet, në fillim, shiteshin me bulmet (gjalpë e djathë) se s'kishte tregtarë (baxhoxhinjë), që të blinin e ta punonin qumështin. Por më vonë, në periudhën e Qazimit dolën tregtarë që blinin qumështin dhe ashtu zunë e shiteshin mallet me të holla. Dikush mund të thotë pse ata vllehë vallë s'mund të vinin vetë poshtë e lartë? Shpjegim: Sepse në ato kohëra çdo anë kishte hajdutë e të arratisur që vrisnin e rripnin njerëzinë. Qazimi mori një nam aq sa dhe të tjerët thsoshin: JEMI TË BUTKËS”, pasi kështu u shpëtonin rjepjeve dhe plaçkitjeve.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

NDËRKOHË NË FISIN E SALI BUTKËS...

"Sali Butka, sipas thënies së tij, lindi në Butkë të Kolonjës më 1852. Kur ish i vogël nuk pati fatin të vazhdonte shkollën, vetëm kur ishte 12-13 vjeç mësoi alfabetin grek nga i ati. Babai i Saliut ishte bujk dhe s’kishte kohë të mësonte, andaj Saliu u mundua vetë e duke pyetur shokët e zgjeroi mësimin dhe filloi të shkruante greqisht, dhe mësoi ta shkruante bukur. Në fillim shkruante vetëm emra, më vonë filloi të shkruante fjalë dhe këngë trimërie. Gjatë kohës që mësoi të shkruante greqisht, kuptoi një gjë me rëndësi që shkronjat greke nuk ishin të afta për të shkruar gjuhën shqipe"

“Saliu mbeti si zot shtëpie. Miq kishte shumë dhe kohë pas kohe po i shtoheshin e sidomos ata të çështjes patrotike. Nga ana tjetër Selmani, Musai e të tjerët si edhe punëtorët e tyre zhvilluan një bujqësi të shquar. Mbasi puna e kësaj shtëpie po shkonte mbarë, miqt’ i kishin zili e armiqtë nakar! Njëri nga armiqtë më të njohur të kësaj shtëpie, të cilit iu bë halë në sy, që Dajlan bej Qafëzezi. Ai bashkë me njerëzit e tij vuri tërë fuqinë që të atë shtëpi me çdo mënyrë si me të arrestuar, me shpifje pranë qeverisë tturke e të tjera. Për ato arsye, Butjakt ishin të detyruar të gjendeshin gjithnjë të armatosur".

"Kur shkonin, për shembull, për të punuar tokën, nisnin më parë me pendët djemt e paguar, të cilët shkonin në vendin e punës; ndërsa Selmani, Musai, Myftari, niprit e tjerë e miqtë e tyre shkonin një nga një brigjeve ose kodrave derisa arrinin në vendin e caktuar të punës. Kur fillonin punën, njërin prej tyre, do ta linin në një kodër të ruante ata që punonin. Këto tregime e kanë burimin te vetë Sali Butka dhe ata të cilëte kanë bashkëjetuar…”

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

FISI I HASANASVE
(Sipas studiuesit Alfred Frasheri)

Një nga të parët e Aliçkasve për të cilin dihet diçka është Hasan Alicka, i cili duhet të ketë jetuar rreth dhjetëvjeçarëve të fundshekullit të XIII në Frashër. 

Thuhet se ishte pasardhës i një familje të madhe me shumë djem, vendas në Frashër prej shumë vitesh përpara. Ka qenë shumë trim dhe me djemtë e tij dhe me farefisin e tij shpesh herë ngrinte krye kundër autoriteteve osmane pushtuese, sepse, siç thuhet, nuk pranonte të dërgonte djemtë në ushtri dhe nuk paguante taksa. 

Në kazanë e Frashërit ishte mjaft i njohur dhe me autoritet të madh aq sa populli thoshte: “Ku pyet Hasan Aliçka për halldupin!” ose “Qyqe moj qyqe, si këndon e s’ke frikë nga Hasan Aliçka”. 

Për qëndresën dhe zullumet që bënte kundër Turqisë, Hasani u dënua me vdekje. Sulltani lëshoi dhe një ferman për vdekjen e tij.

VJERSHA DHE BEJTE QË KËNDOHESHIN NË FRASHËR NGA PASARDHES TË HASANIT TE PARË

Për të satirizuar me fodullëkun e Vilakëve dhe Sulejmanbellinjve që ishin të ardhur në Frashër shumë kohë pas Çokllarëve:

Sulemanbellinj e Vilakë

Thonë se jemi oxhakë

Por ata janë varfanjakë

Të rritur në Stanimakë

Kanë lëruar deri më dje

Për të mburrur forcën e Çokllarëve në ahengje e pije dhe për të mos përfillur fenë:

Ku di çoku ç’të bën Bajrami

Ku di çoku ç’të bën Kurbani

Merr gjysmën e hedh në furë

Gjysmën tjetër e ble verë

Të pihesh të bëhesh burrë

Të kesh nder ndër të tjerë

Për të satirizuar ndonjë gjest vjedhjeje bagëtish:

Viçi i Panollarëve

Në kusi të Çokllarëve

- Unë të thashë more viç

Ndër Çokllarë mos gjezdis,

- Ti më the dhe unë dëgjova

Më genjëu Çalua me kashtë,

Fërc e fërc më nxori jashtë

(Çalua ishte xhaxhai i Ymerit, çalonte nga një këmbë)

Për të portretizuar fisin e Laçenjve, që thoshin se ishin nikoqirë të mirë dhe një prej fisit të tyre ishte shumë i madh nga trupi

Ky Laçi, ky bark derri

Për të ngrënë ngordhi si qeni

Mbaj mend gjithashtu një strofë të një bejteje që këndonte Ymer Çoku për Ali Pashë Tepelenën, të cilën, siç thoshte, e kishte dëgjuar nga gyshi dhe i ati. Kur Ali Pasha u nis për të shkuar në Manastir, Frashëri në krye të Dangëllisë nuk i lejoi ushtritë e vezirit të Janinës të kalonin nëpërmjet krahinës së tyre nga ku e kishin rrugën më të shkurtër, por i detyruan të ngjiteshin lumit të Vjosës, të ktheheshin nga Leskoviku, mbrapa Gramozit të dilnin në Devoll, ku rrethuan Bozhigradin dhe prej andej të mëbrrinin në Manastir e më tutje (këtë fakt të fundit e përmend edhe Pukvili)

Ali Pashë Tepelena

Seç lufton ndër bedena

Po këtej bedena s’ka

Është vendi fukara

Me hanxhar e me dogra

Shpjegim: Fisi i Hasanit ishte i madh për këtë arsye i thërrisnin "Cokollarë", sepse në turqisht fjala "çoko" do të thotë "shumë".
(Pra: Aliçoko ~ Aliçka).

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx   Vijon … … …………..

Nga Vepror Hasani.

"Pushtimi i keshtjelles dhe qytetit te Lezhes nga Kasapi i Arberise, Sulltan.Mehmeti i II-te fatih ne vitin-1478".....

"Pushtimi i keshtjelles dhe qytetit te Lezhes nga Kasapi i Arberise, Sulltan.Mehmeti i II-te fatih ne vitin-1478".....

*Ky studim i bazuar vetem mbi burimet arkivore osmane qe lidhet me kronikanet/historianet osman me te njohur, vjen si kunder'pergjigje ndaj tendencave anti-Shqiptare te disa studiuesve shqipfoles te cilet na shfaqen haptas si mbrojtes shume te zellshem dhe propagandues te zjarrte te Neo-Otomanizmit.

Te gjitha burimet arkivore osmane qe i referohen pushtimit te Arberise por edhe ato qe lidhen me shtypjen e pergjakshme te 65-kryengritjeve anti-osmane ne harkun e tmerrshem kohor te viteve 1479-1912, jane te mbushura plot me Histori barbarizmash te pakufishme, nje Gjenocid i pashoq, dhune, masakra, plackitje, djegie, rrenime, rrafshime te keshtjellave madheshtore dhe qyteteve te lulezuara qe u kthyen ne fshatra te rendomta ose pushuan se ekzistuari, perdhunime, skllaverim, grabitje e femijeve te mitur dhe e vajzave te reja, shkaterrim te Kishave Katolike ose adaptimin e tyre ne Xhamija apo shnderrimin ne Tyrbe te komandanteve te korpusit te Jenicereve qe kishin rene shehid ne fushen e betejes, sic ishte rasti i percudnimit te Kishes Katolike te te Shelbuemit ne piken me te larte te Akrolisit antic (Lezhe).etj.

Duke qene se propaganduesit e Neo-Otomanizmit te mire'financuar nga Turqia erdoganiste, nuk ju besojne burimeve arkivore te kohes si; Veneciane, Napolitane, Relacioneve kishtare qe ruhen ne arkivat e Vatikanit apo veprave monumentale te Humanisteve te medhenj Arber te shek.XV-XVI-te, atehere jam shume kurioz qe te shoh qendrimet e tyre lidhur me ate cfare shkruhet kaq bukur dhe qarte nga kronikanet/historianet osmane me te njohur, mbi te cilet bazohet e gjithe historiografia zyrtare turke!!!....

E verteta nuk eshte monopol i askujt por duke qene se kronikat osmane konvergojne ne te njejten pike me burimet arkivore veneciane,napolitane,relacionetkishtare dhe veprat e Humanisteve te medhenj Arber, atehere une, duke i analizuar te gjitha keto te dhena nepermjet metodes krahasuese, dal ne konkluzionin e pashmagshem se "Perandoria Osmane ka qene pushtuesi me i tmerrshem dhe me i pameshirshem i vendit tone por gjithashtu edhe burimi i fatkeqesive me te medha pergjate Historise se Kombit-Shqiptar dhe shkaktari kryesor i ndryshimit te struktures etnike, i varferise biblike apo prapambetjes ekonomike dhe deme te tjera katastrofike, pasojat e te cilave po i vuajme edhe ne ditet e sotme"......

1)-"Tursun Beu;Tarih-i ebu'l-feth (Historia e atit te pushtimeve)";.....

*"Ai (Sulltan.Mehmeti i II-te fatih) dergoi beun e Rumelise, Daut Pashen, kunder keshtjelles se Zhabjakut e ndersa beun e Anadollit, Sulejman Beun perkunder keshtjelles se Drishtit. Keshtjella e Zhabjakut nuk rezistoi dhe me te mberritur atje Daut Pasha ,ajo u pushtua. Edhe ai u nis dhe shkoi kunder keshtjelles se Drishtit. Me ndihmen e hapesit te portave (Zotit) e pushtuan ate per nje kohe te shkurter dhe e grabiten. Pas kesaj ata erdhen prane Sulltanit madheshtor, i cili i dergoi kunder keshtjelles se Lezhes...

Te pafete e kesaj keshtjelle ishin gjysme te shpartalluar vetem nga lajmi i pushtimit te atyre dy keshtjellave. Kur ushtria te cilen e prin fitorja, mberriti kunder tyre,aty kishin mberritur nga ana e detit shume galera (anije te medha veneciane). Ata (Arberit; qytetaret e Lezhes), sipas permbajtjes se versetit "Po shkaterrojne shtepite e tyre me duart e veta", naten u vune zjarrin shtepive dhe u arratisen, duke hipur ne anijet e te pafeve. Ushtria (osmane) qe gjemon si bubullima, filloi te godase te pafete me bresheri shigjetash, qe nga dy anet e lumit.

Te pafete u coroditen dhe anijet, duke u perplasur me njera-tjetren, dolen ne breg. Ne duart e ketyre luftetareve rane plackat e te pafeve qe ndodheshin ne dy galera te medha. Pa arritur akoma ne det, nga zhurma e daulleve te ushtrise qe po godiste me shigjeta nga te dyja anet e lumit(Drin), shume te pafe dolen nga anijet dhe u hodhen ne ishull (sot,Ishull-Lezhe).

Luftetaret, duke mbajtur ne goje shpatat, notuan lakuriq dhe dolen ne ishull. Keta njerez te zhveshur krijuan nje repart dhe u versulen mbi te pafete. Ata i vune roberit perpara si nje kope. U gjeten anije peshkimi, hipen ne ato kuajt dhe sulmuan mbare ishullin. U ngopen me placke. Mbasi u pushtua kjo keshtjelle, ata (osmanet) fortifikuan keshtjellen e Zhabjakut e te Drishtit, ndersa forteses se Lezhes i vune zjarrin dhe e rrenuan".....

2)- "Kevami; Fetih-name-i Sultan Mehmed (Veper mbi fitoret e Sulltan Mehmetit)";.....

*"Sulltani urdheroi qe te gjithe komandantet te shkojne ne keshtjellen e njohur me emrin 'Lesh', e cila ishte liman dhe ndodhej ne bregdetin e atij vendi dhe te perpiqeshin per pushtimin e saj. Menjehere te gjithe komandantet se bashku me ushtrine islame marshuan per ne ate keshtjelle. Kete do ta godisnin gjithashtu me topa (si Krujen&Rozafen) deri sa gjylet ta shembnin dhe qe pastaj me anen e forces se shpatave, ta pushtonin.

Kur te gjithe komandantet islame, d.m.th. komandantet e Anadollit dhe Rumelise mberriten tek keshtjella e Lezhes qe ndodhet ne brigjet e detit, te pafete dhe paganet ,kur pane madheshtine e ushtrise islame, u tmerruan, nuk i nxinte me vendi, por menjehere futen ne anije familjet e tyre, njekohesisht ngarkuan edhe plackat. Nga ana tjeter, ata me duart e tyre i vune zjarrin keshtjelles dhe u larguan ne drejtim te detit. Ushtria islame, vendosi nje top ne breg te detit prane keshtjelles, ate e kishin mbushur dhe bere gati per zbrazje.

Pikerisht ne kohen kur te pafete u hipen anijeve dhe duke dale nga limani u drejtuan per ne det te hapur, atehere ushtaret islame filluan te godasin me topin e pergatitur qe me perpara. Menjehere guret e llahrarshem te topit, filluan te binin mbi ta si vetetima. Disa prej te pafeve u goditen; secili prej tyre i kapur mbi nje cope derrase, po notonte sikur te ishte ndonje zog deti. Te pafete dhe paganet u mbyten ne det. Disa prej tyre i kapen rob, disa te tjere i shkuan ne shpate, i copetuan. Ishte nje panorame e jashtezakonshme (e ka fjalen per masakren e qytetareve te Lezhes)!..

Ata i derguan lajm Sulltanit te botes duke i treguar perfundimin e kesaj pune. Sulltani i botes e pelqeu kete pushtim te dhuruar nga Allahu dhe zemra ju mbush plot me gezim, sepse secila nga keshtjellat qe ndodheshin ne Nahijen e Shkodres (Lezha, Drishti&Zhabjaku), me nje fare menyre u pushtuan dhe rane nen pushtetin e Sulltanit (Mehmeti i II-te fatih)"....

3)-"Idriz Bitlisi(14?!-1520);Hest Bihist(Tete Parajsat)";....

*"Mbasi arriti lajmi i kesaj fitoreje (marrja e Drishtit&Zhabjakut), u leshua urdheri sulltanor qe te gjithe te suleshin nga keshtjella e Lezhes dhe te benin cfare te ishte e mundeshme qe ta pushtonin edhe kete. Banoret e kesaj keshtjelle qe kishin degjuar per forcen derrmuese dhe trimerine e ushtrise islame ne pushtimin e dy keshtjellave te siperme, hoqen dore te deshperuar nga mbrojtja e keshtjelles.

Disa nga komandantet e medhenj dhe nga prijesit ushtarake freng (venecian) qe paten ardhur aty per mbrojtjen e keshtjelles, deshen qe tu hipin varkave duke marre me vete familjet, plackat dhe pasurite e tyre dhe duke kaluar nepermjet lumit te madh (Drini) qe u permend me siper, te arrinin ne bregun e detit dhe te shpetonin veten e tyre nga vorbulla e zhdukjes, por qelloi qe rruget e kalimit te varkave ne ate lume te madh, te ishin perkundrejt fushimit te ushtrise se sulltanit!.

Nderkaq, varkat e te pafeve u pane qe te largoheshin menjehere duke kaluar neper ate lume. Heronjte guximtare qe nuk kishin pare ndonjehere anija te tilla te mbushura grumbull me placka dhe gjera te vyera qe nuk mund te pershkruhen dot, si dhe plot me djem dhe vajza te bukur e me gra si hyrriet e parajses, te ndezur nga deshira per shperblim e placka, ata u derdhen nga bregu i lumit...

Nje turme notaresh te stervitur u zhveshen ashtu si zhvishet palla nga milli dhe duke shtrenguar shpatat me dhembe, kercyen ne uje. Duke bere not, ata ngriten mbi te pafete shpatat e trimerise dhe brenda nje hopi, kordhat e tyre te mprehura, qeruan pjesen me te madhe te te pafeve dhe i kapen rober te gjitha familjet dhe grate e tyre te bukura. Gjithashtu, zune si pre plackat, para dhe gjera te tjera te panumerta.

Disa varka te tjera qe ishin larguar nga kjo keshtjelle dhe qe po vinin prapa, kur pane se cfare i gjeti komandantet dhe udheheqesit e tyre, e ndryshuan drejtimin dhe u fshehen ne nje ishull plot me pyje (Ishull-Lezhe) qe ishte ne mes te atij lumi. Heronjte, ashtu si heren e pare, u hodhen ne Drin dhe dolen me not ne ate ishull. Ata diktuan ne mes te pyllit, turmen e madhe te te pafeve (Arber) dhe "ua dliren trupat e felliqur me ujin e palles se mrehte"!..

Pastaj ngarkuan ne varkat e vete atyre, plackat dhe familjet e tyre dhe i sollen ne fushimin sulltanor duke i vene nen kembet e ushtarve.. Me kete menyre te jashtezakonshme dhe ne saje te perpjekjeve te tyre, ata hodhen ne duar nje placke te pallogaritshme!.. 

Mbasi kaluan ne doren e sherbetorve te Sulltanit te tria keshtjellat; e Lezhes, e Zhabjakut dhe e Drishtit, keshtjella e Lezhes meqe keshtu e donte puna, u rrenua, kurse keshtjellat e tjera u forcuan shume. Mbi kullat e tyre qe arrinin deri ne qiell, u ngriten flamujt e Islamit por Sulltani ishte perqendruar teresisht ne ceshtjen e pushtimit te Shkodres"!.....

4)-"Kemal Pashazade/Ibn Kemali (1468-1534); Tevarih-i al-i osman (Historia e Dinastise Osmane) -Defteri/Vellimi i VII-te";.....

*"Kur lajmi i fitores (Drishti&Zhabjaku) ju njoftua selise se padishahut te islameve,u urdheruan ushtrite e siperpermendura qe menjehere prej andej, ata te niseshin per ne Lezhe, ta pushtojne ate keshtjelle dhe kufomat e atyre te panenshtruarve te asaj keshtjelle, tua japin si ushqim ujqerve, shpendeve dhe te gjithe egersirave te atij vendi!!...

Me te mberritur urdheri i larte perandorak, bejlerbejte u shperngulen nga Drishti dhe me fat te mbare u drejtuan per ne Lezhe. Fluturuan sikur te kishin krahet me te shpejte dhe pa u vonuar, arriten prane rrethimit te keshtjelles. Nderkohe ata (osmanet), hyne ne fushen e betejes dhe me doren e gjate te shigjetave, kalonin muret dhe godisnin te pafete (Arberit). Kthetrat e bronxta, torturonjese te luftes dhe tigrat e fuqishem te luftes malore, u ndane dhe u vendosen ne dy anet e keshtjelles duke e vene Lezhen ne mesin e tyre!..

Kur ushtria ngadhenjimtare u vendos plot madheshti rreze mureve te qytetit dhe kur zgjati doren drejt fundit te fustanit te fitores, atehere te pabindurve te Lezhes u iku gjaku nga frika dhe fytyrat e tyre mbeten te thata si te shenjetorve ne afresket e Kishave. Keshtu ata u shnderruan ne trupa te pashpirt!..

Me ne fund ata pane sesi krahinat perreth u pushtuan nga ushtria vershuese si Nili dhe e rrembyeshme si perrenjte e maleve dhe se kulla e tyre mbeti si nje ishull brenda ketij deti qe permbyt boten!.. Ata (Arberit) e kuptuan mire se Lezha me perleshje do tu ikte nga duart e tyre, dhe po te mos largoheshin me kohe per te shpetuar koken, atehere anija e trupave te tyre do te mbytej ne vorbullen e luftes!!!..

Kur ata pane qe nuk mund te qendronin me ne toke, preferuan qe te arratisen nga ana e detit.. Ne darke ata i vune zjarrin te gjithe keshtjelles dhe dogjen krejtesisht cfare kishte brenda, ashtu sic thote verseti kuranor; "Shkaterrojne shtepite e tyre me duart e veta".. Ata me duart e veta e dogjen vendin e tyre dhe me veprimet e tyre tiranike shkaterruan cdo gje!. Perpara syve te tyre, cdo shtepi e katund u be shkrumb e hi dhe zemrat e tyre u dogjen nga deshperimi..

Me qellim qe te ndihmonin keshtjellen e Lezhes,kishin ardhur nga Venecia disa galera. Ne qofte se do te fitonte armiku qe ndodhej jashte (osmanet), ata do te merrnin banoret (Arber) qe ndodheshin brenda ne keshtjelle dhe do te largoheshin nga ai vend... Banoret zbriten dhe hipen ne galerat qe qendronin te gateshme prane mureve te keshtjelles (porti lumor i qytetit te Lezhes dhe kantieri per ndertimin e anijeve)... Ne keshtjelle nuk mbeten as gra dhe as femije, as te rinj dhe pleq, por te gjithe se bashku mbushen anijet me plackat e tyre.. Gjate gjithe nates e deri ne mengjes ata ngarkuan anijet dhe e boshatisen brendesine e keshtjelles nga parate e qendrimit, ashtu sic u boshatis edhe qesja e durimit te tyre...

Ata emigruan nga Atdheu!!!...

Lotet e tyre qe rridhnin rreke per shkak te kesaj dhimbjeje, lanin guret e rrugeve... Kur mbi keshtjellen e Lezhes ra zjarri i permallimit, ajo u dogj dhe u be shkrumb si nje kamp armiku!.. Luftetaret ngadhenjimtare turq qe ndodheshin perreth keshtjelles, kur mesuan se te pafete e lane keshtjellen dhe iken, atehere me shpata te zhveshura, grupe-grupe u versulen si valet njera pas tjetres ne breg te detit!. Ato galera ishin mbushur aq shume me te pafe (Arber) dhe placka sa nuk mund te nxinin me; secili prej tyre kishte sjelle placka sa mund te sillnin banoret e nje mehalle te tere...

Meqenese ato (Galerat veneciane) ishin mbushur plot e perplot dhe me qe ndodheshin ne breg te detit, fundrat e tyre kishin prekur token!.. Disa nga te pafete keqberes, duke mos pasur dijeni per kete, kishin qendruar ne toke... Ata, kur pane se turqit po i sulmonin, deshen qe te arratiseshin, por anijet nuk leviznin dot nga vendi!.. Me gjithe perpjekjet qe ato bene duke perdorur lopata dhe hunj, prape se prape anijet nuk levizen dot nga vendi!. Ata njerez qe mendojne vetem pet keq, mbeten te pushtuar nga habia; ata qener u kredhen ne deshperim!.

Nje shumice kaloresish (osmane) mberriti aty duke vershuar si nje perrua malor dhe si nje re shiu ne pranvere.. Luftetaret turq, si shpata e mprehta, hyne ne uje deri ne gryke. Te guximshmit u kapen pas lopatave, ndersa disa te tjere pas litareve dhe kur hyne ne anije, njerezit qe kapen aty brenda i kthyen ne rober. Luftetaret e pafe, qe nuk u kishin mbetur me forca per lufte, u hodhen ne det per te shpetuar kokat e tyre. Disa prej tyre i arriten dhe i bene rober, ndersa shumica prej tyre u mbyten ne uje dhe shkuan ne fund te sketerres.

Ne kete menyre u kap nje pjese e atyre anijeve. Ato i pastruan nga ndyresira e paganeve dhe i lane me gjak. Kur disa prej ketyre anijeve hapen velat dhe po largoheshin duke perplasur krahet si zogu, osmanet nga bregu e cuan luften deri ne qiell duke hedhur mbi keto anije qe ishin afer; gure dhe drunj, ndersa ato qe ishin larg i godisnin me topa dhe dyfeqe. Ato egersira u torturuan, u thithen nga vorbulla e habise dhe duke mos pasur forca per tu arratisur, ata shkuan ne ishullin qe ishte perkundrejt keshtjelles se Lezhes...

Nga kjo ane, nje pjese e luftetarve qe mbanin shpatat me dhembe, duke qene te zhveshur si shpatat e ushtat, ata hyne ne detin e perleshjes, d.m.th. ne ate det qe ishte i mbushur plot me ushta dhe duke notuar si krokodilat e zjarrte, mberriten afer ishullit; duke dale si nje mjergull avulli nga uji, u versulen mbi te pafete, luftuan dhe i thyen ata keqberes!..

Kur turqit dolen nga ujet si krokodila kthetermprehte, hardhucat e gjarperinjte u asgjesuan (qytetaret e Lezhes)...

Nje grup burrash heronj gjeten barka dhe disa te tjere pergatiten me te shpejte lundra, hipen mbi to dhe zbarkuan ne ishull. Edhe disa qindra kalores te shpejte u futen ne uje se bashku me kuajt, notuan dhe si nje vale deti mberriten ne bregun e ishullit.

Kur ata dolen ne toke, disa prej atyre te prapeve me natyre divi qe gjeten atje, i goditen ashtu sikur te kishte rene ndonje gur nga qielli dhe disa i dogjen sikur tu kishte rene rrufeja. Ata te poshter me natyre te zjarrte, u rrethuan nga vala e shpatave te mprehta te detit te luftes. Disa nazemedhenj me trup argjendi qe ju shendriste si uje, duke u dridhur si gjethet e shelgut nga frika e shpatave te bardha, u hodhen ne uje, u mbyten. Zemrat, si zemra mali te mbushura me urrejtje te ketyre luftetareve te paudhe,e me natyre te celikte si themelet e Sheddadit, u bene cope-cope nga rrebeshi i shpatave.

Kokat e ketyre keqberesve, te prera qe ne zverk nga shpata, e qe ishin si pjeprit e kopshtit te sheshit te luftes, notonin ne siperfaqen e ujit si kungujt. Trupat e tyre te brishte leviznin si flluska uji dhe sa here qe dallga i prekte si nje shpate, ato rrudhnin ballin, i cili merrte pamjen e nje mburoje te trendafilte dhe mbyllnin gojen, e cila merrte pamjen e nje mburoje qe i shembullente nje burbuqeje te porsacelur. Luftetaret ngadhenjimtare i rane anembane ishullit dhe e grabiten; moren me vete roberit dhe kumashet qe u rane ne dore dhe me pas u kthyen. Ne ate vend disa nga njerezit e anijeve u zune rober dhe disa u mbyten ne ujin e luftes. Ne kete ane, keshtjella kishte marre zjarr dhe cfare kishte brenda,te gjitha moren flake dhe u shnderruan ne nje varr te te pafeve.

Kryengritesit qe gjendeshin brenda keshtjelles se Lezhes dhe kufomat e te vrareve u dogjen krejtesisht; tymi i tyre pushtoi horizontin dhe gjer kupen e qiellit... Ne kete menyre, ushtria e zjarrte (barbaret osman), pushtoi edhe kete keshtjelle me lufte... Ajo u shnderrua ne pirgje dheu!. Kete rajon e pastruan nga ndyresia e paganeve me ane te ujit te shpatave me ngjyre te perhimte. Ata u kthyen ne Shkoder, te pasuruar, fitimtare dhe me shume placka. Ata mberriten prane ushtrise perandorake, e cila i ka rene botes anembane, ndersa komandantet zune vendet e tyre te meparshme.

Disa prej pjesemarresve te luftes u lavderuan dhe disave ju dhane dhurata. Secili u gradua ne pershtatje me poziten e tij... Pasi qene marre keshtjellat qe ishin ne ato ane, vendin e te pafeve (Arberia veri-perendimore) e pushtoi hutimi dhe konfuzioni..

Nderkaq ne mes,akoma qendronte keshtjella e Shkodres;........

5)-"Hoxha Saddedin/Hasan Xhan bin Hafiz Muhammed Isfahani (1536-1599); Tac-ut-tevarih (Kurora e Historive)";.....

*"Perseri doli fermani i detyrueshem per tu zbatuar nga te gjithe, qe ata se bashku me ushtrine e suiten e tyre te rrethonin keshtjellen e Lezhes dhe ta pushtonin. Kur urdheri, te cilit i nenshtrohet bota dhe vendimi qe zbatohet nga te gjithe, ju njoftua te dy pashallareve pushtues te keshtjellave, ata sipas detyres se ngarkuar, rrethuan me ushtrine fitimtare keshtjellen e siperpermendur. Komandantet e keshtjelles te cilet kishin marre vesh me perpara nga pushtimi i dy keshtjellave te forta, fuqine e madhe te ushtrise fitimtare, duke marre parasysh edhe forcen e trimerine e saj, ata nuk e vazhduan luften dhe kerkuan qe te faleshin.

Disa komandante frengj (venecian) te ardhur nga ana e frengut per te qeverisur keshtjellen, mbasi futen ne anije se bashku me plackat, ata u arratisen duke shpresuar te arrinin ne det nepermjet lumit te rrembyeshem qe rridhte rreze keshtjelles. Me nje fjale, kur ushtria boteshkelese mbreterore arriti ne brigjet e atij lumi dhe ata armiq te denje per tu vrare, qe kishin hapur krahet e arratise, atehere trimat te armatosur me hanxhare e te etur per gjak armiku dhe notaret e pashoq ne artin e kredhjes ne uje, u zhveshen lakuriq si shpatat dhe u hodhen ne kete lume te thelle.

Turma e frengjve qe kishte hipur ne anijet, kur pa afrimin si krokodile te atyre trimaveu frikesua dhe kuptoi se barka e jetes se tyre do te mbytej. Ata me veshtiresi arriten deri ne breg dhe u arratisen ne pyll. Ndersa nga ana tjeter, luftetaret fitimtar i terhoqen anijet te cilat ishin te mbushura plot e perplot me sende, placka, me vajza te nje bukurie te rralle dhe i prune ne vendin ku ndodhej ushtria. Njekohesisht derguan perseri njerez me anijet e kapura per te ndjekur te poshterit, te cilet u arratisen. Te gjithe i kapen, i lidhen me zinxhire dhe i cuan ne seline e larte".....

6)-"Ali/Mustafa bin Ahmed bin Abdullah al-Mavla Celebi (1541-1600); Kunh-ul-ahbar (Berthama e lajmeve)";...

*"Pastaj qe te dy pashallaret vendpushtuesa shkuan per pushtimin e keshtjelles se Lezhes: ata u kujdesen per pararojen e ushtrise. Pra, te pafete europiane qe ndodheshin brenda saj vuanin e torturoheshin nga frika, sepse e dinin luften dhe shkallen e vleres se dy keshtjellave, qe u pushtuan. Ata, duke thene se eshte e kote qe tu bejme qendrese, hipen ne anije, vendosen ne to plackat se bashku me familjet e tyre dhe u nisen per ne Frengjistan.

Keshtjellen e lane nen kujdesin e paket te atyre qe rrinin ne keshtjelle (Arberit). Ne kohen kur ata hipen ne anije, u pane nga padishahu, mbrojtesi i botes. Meqenese shtegu kalonte po nga ai vend, prandaj ushtria perandorake synoi marrjen e lejes pet plackitje. Krokodilat e detit te luftes u drejtuan per tek ata, me qellim qe te zinin nje placke te pakufishme e te pafund si deti. Ata menjehere u zhveshen duke mbajtur shpatat e zhveshura me dhembe, notuan drejt per ne anijet dhe ja nisen luftes e perleshjes, duke thene; "Ti je preja jone".

Mbas nje lufte te madhe ata i moren anijet; nje pjese te te pafeve qe ndodheshin brenda tyre i bene preh te shpatave, kurse te tjeret i shnderruan ne rober te lidhur me zinxhire. Ata shtine ne dore skllave, skllever, sende me vlere e kukmashe hanedanes qe skishin te mbaruar. Disa anije qe u arratisen e u perforcuan ne limanet e ishullit qe ndodhej ne ato ane,u bene gjahu dhe preja e luaneve te afte; prej tyre nuk shpetoi as edhe nje njeri.

Ne kete menyre u pushtuan te tri keshtjellat. Keshtjellen e Lezhes e shkaterruan, e rrafshuan, ndersa keshtjellat e Drishtit dhe te Zhabjakut i rregulluan dhe i meremetuan. Ndersa keshtjella e Shkodres me kaq shume perpjekje e mund, nuk u arrit qe te pushtohej".....

7)-"Sollakzade/Mehmet Hemdemi (?!..-1657); Fihrist-i Sahan (Pasqyra e mbreterve) ose Tarih-i Solakzade (Historia e Sollakzadese)"...

*"Perseri doli fermani perandorak i detyrueshem per tu zbatuar nga te gjithe, qe urdheronte te dy bashkarisht; Daut Pashen dhe Sulejman Pashen, qe te shkonin, te rrethonin keshtjellen e Lezhes dhe ta pushtonin ate. Arberit kur pane fuqine e madhe te ushtrise fitimtare te te dy pashallareve, hapes te keshtjellave, qe ishin ngarkuar per te pushtuar kete keshtjelle, hoqen dore nga lufta dhe kerkuan qe te faleshin.

Ata futen familjet dhe placken e tyre ne disa anije qe kishin ardhur aty nga ana e frengut per ndihme, me qellim qe te dilnin ne det nepermjet rrjedhes se shpejte te lumit qe kalonte perpara keshtjelles. Ata nuk munden qe te arratiseshin ne kete menyre. Kur dolen per se largu anijet armike qe po arratiseshin, luftetaret e ushtrise osmane qe ndodheshin ne bregun e atij lumi, ata me trimat, te cilet ishin te etur per lufte me armikun dhe notaret qe ishin me te zotet ne artin e zhytjes, u zhveshen si shpatat dhe u hodhen menjehere ne uje.

Armiqte frengj, kur pane ardhjen si krokodila te luftetareve, i kapi me teper frika dhe po vuanin qe te arrinin bregun me qellim qe te shpetonin. Ata arriten ne ate breg,i lidhen anijet njera me tjetren dhe kur po i terhiqnin,arriti perpara tyre ushtria islame. Atehere te shpartalluarit qe u arratisen, hipen perseri ne anijet e tyre, por u ndoqen nga luftetaret fitimtare me anije,u kapen, u lidhen me zinxhire dhe u derguan ne seline e sulltanit"...

8)-"Mynexhimbashi/Dervish Ahmed dede bin Luftullah(1631-1702);...

*"Pastaj qe andej ata sulmuan e pushtuan keshtjellen e Lezhes, mbrojtesit e se ciles e dorezuan me kusht qe te liheshin te lire. Nderkohe ushtaret qe po vinin nga ana e Frengut per ndihme, moren arratine, por ne kohen kur po kalonin lumin, trimat islame u prene rruget dhe disa prej tyre i vrane e disa te tjere i zune rober"...

*"Ishulli i Lezhes (pjese nga studimi im me teme; Ishulli i Lezhes, nje Histori e lavdishme 1478-1506)...

*Qytetaret lezhjane qe i mbijetuan sulmit kataklizmik osman dhe masakrave te Jenicereve, zbarkuan ne Ishullin e pyllezuar mocalor qe ishte formuar nga akumulimet e lumit Drin dhe aty qendruan heroikisht duke mos i lejuar ushtaret turq qe te pushtonin kete cope te vogel toke e cila do te pershtatej si vendbanimi i tyre i ri ku do te vazhdonin qe ti rezistonin furise osmane per 28-vite me rradhe (1478-1506).

Momenti historik me kulminant per Ishullin e Lezhes shenohet gjate muajit shtator te vitit-1499, kur ne rrethinat e qytetit te Lezhës shpërtheu kryengritja e madhe kundër garnizonit turk duke i debuar nga keshtjella e rrenuar e Lezhes ku burgosen te gjithe funksionaret e larte osman dhe nga ana tjeter, kryengritesit Arber (Mirdite, Zadrime, Puke, Mat, Kruje, Kurbin) bllokuan rruget qe lidhnin Shkodren me Pejen dhe Prizrenin, por gjithashtu Luftetaret Dukagjinas debuan te gjithe funksionaret osmane nga vendet e tyre.etj..

Kreret e kesaj levizje te armatosur ku numri i forcave kryengritese arrinte ne 20.000-veta, kerkuan ndihmen e Republikes Veneciane qe ti furnizonte me armatime por vlen per tu nenvizuar kerkesa qe Fra.Francesku i Krujes dhe Fra.Lazri i Lezhes e paraqiten personalisht ne Venecia, prane Senatit, per dergimin ne Arberi te Skenderbeut te Ri/ Gjergji i II-te Kastrioti dhe vendosjen e tij ne krye te kesaj levizje...

Senati mori vendim qe me dt.1-tetor-1499 dhe pas shume pengesave te pajustifikueshme nga ana e autoriteteve shteterore veneciane, Princi.Gjergji i II-te Kastrioti zbarkoi ne Ishullin e Lezhes me dt.5-mars-1501 i shoqeruar nga Shtjefen Dukagjini, Proveditori venecian dhe nga 200-Stradiote Arber te regjur neper beteja. Atmosfera e krijuar ne Ishull te Lezhes kur u njoftuan per ardhjen e Skenderbeut te Ri permendet ne ditaret e M.Sanutos i cili i referohet Frat.Benardinit nga Shkodra ne nje dokument qe mban daten 4-qershor-1500, pra nje vit perpara ardhjes se tij;

"Come de li si aspeta Scanderbech come il Mesia dali Zudei insieme con il Signor Spam Duchagin et auto quela ixola di Alexio fortificandola con qualche Dardanio asediera Scutari e Croi con tuto il resto-/-Se si ne ato ane pritet Skenderbeu ashtu si Mesia prej Judejve, se bashku me zotin Shtjefen Dukagjini dhe pasi te merret ai ishull i Lezhes, dhe te forcohet me ndonje Dardan, do te rrethohen Shkodra e Kruja me gjithe vendet e tjera"...

Ne nje dokument tjeter i cili mban dt.7-mars-1501 M.Sanuto citon nje leter personale e cila ishte shkruar nga dora e Skenderbeut te Ri, 2-dite pasi kishte zbarkuar ne Ishullin e Lezhes ku ai lajmeron arritjen e tij ne Lezhe. etj. Perballja e pare ushtarake me osmanet ne fushen e betejes nuk rezultoi e sukseseshme si rezultat i intrigave veneciane por menjehere pas pushtimit te qytetit te Durresit nga P.Osmane me dt.13-gusht-1501, Rep.Veneciane u orvat seriozisht qe ti ndihmonte kyengritesit Arber me qellim qe ti perdorte si kundra'peshe dhe kjo situate zgjati deri me dt.14-dhjetor-1502 kur Senati Venecian nenshkruan marrëveshjen e paqes me Porten e larte!..

Ne kushtet e sapokrijuara, Princi.Gjergji i II-te Kastrioti vazhdon qe te luftoje me shume vendosmeri duke mos e braktisur Ishullin e Lezhes dhe as Trevat kryengritese rreth qytetit te Lezhes... Intrigat veneciane dhe presioni i jashtem osman po intensifikoheshin cdo dite e me shume, nderkohe qe qytetaret lezhjane nuk pranonin kurrsesi qe ti nenshtroheshin fatit te tyre te zi por qendronin te bashkuar dhe te palekundur duke luftuar me vetemohim nen komanden e Princit trashegimtar Gjergji

i II-te Kastrioti i cili si rezultat i mosmarreveshjeve te vazhdueshme me Proveditorin venecian te Lezhes dhe gjithe Arberise-Veneciane, Antonius Contareno dhe rethanave aq te disfavorshme, u detyrua qe te largohet nga Ishulli i Lezhes andej nga fundi i muajit shkurt te vitit-1503 duke mos e gjetur mundesine qe te rikthehej serish ne gjirin e atij Populli hyjnor qe e adhuronte sikur te ishte nje gjysem-perendi...

Pavaresisht veshtiresive dhe vuajtjeve titanike, qytetaret lezhjane e mbrojten Ishullin e Lezhes edhe per 3-vite te tjera duke i rezistuar me shume sukses sulmeve te perseritura te ushtrive osmane por edhe duke kundershtuar me arme ne dore, vendimet arbitrare te Senatit Venecian per largimin e artilerise nga brezi i fortifikuar qe mbronte ishullin nga sulmet osmane...

Ne vitin-1506 Senati Venecian dekretoi vendimin perfundimtar per te larguar artilerine nga ky ishull duke i privuar Arberit nga mbrojtja e tij dhe ne rrethanat e sapokrijuara, keto Arber kaq te pafat u detyruan qe ta braktisin Atdheun e tyre duke e lene Ishullin e Lezhes ne duart e P.Osmane por pasi ngarkuan familjet e tyre dhe plackat ne galerat veneciane, Luftetaret Lezhjane i vune zjarrin te gjithe ishullit te pyllezuar duke shkaterruar gjithcka (korrik-1506) dhe ata te gjithe, fillimisht u transportuan duke u vendosur ne qytetin e Ulqinit dhe me pas emigruan ne dy drejtime; Puglia dhe Venecia, ku u vendosen kryesisht ne qytetin e Venecias dhe Triestes, apo ne qytete Dalmate si Zadar/Zara, Split dhe Rijeka (Kroaci). etj.

Nga: Paulin Zefi.

Kush ishte Sali Butka?

Në 100 vjetorin e Republikës Autonome të Korçës

Kush ishte Sali Butka
Për ata që e dinë, ata që nuk e dinë dhe ata që bëjnë sikur nuk e dinë

“Sali Butka ka zhveshur pallën dhe po bën luftëra të rrepta. Nga ana e Korçës po tregon trimërinë e tij si shqiptarët e moçëm në kohën e Skënderbeut.” Kështu shkruante Gazeta Liri e Shqipërisë, kur më 7 dhjetor 1912, pas pushtimit të Korçës, ushtritë greke iu drejtuan Kolonjës.

“Luani i Kolonjës, Sali Butka, na pret në Skrapar,” – i shkruante Themistokli Gërmenji Qeverisë së Vlorës në korrik 1913, pas shumë luftimeve për mbrojtjen e trojeve shqiptare në Shqipërinë Juglindore.

“Nga ana e Kolonjës kundërsulmojnë forcat e udhëhequra prej shqiptarit të famshëm Sali Butka, që i detyroi forcat tona të tërhiqen deri te mesi i urave në Leskovik,” - raportonin ushtarakët grekë më 1914.

"Atë ditë të mos e harrojmë kurrë! Vanë gjithë atdhetarët ta ngushëllojnë, kur Sali Butka na thotë: Mos kini frikë o vëllezër, që mbeta me një sy, se nuk do ta turpëroj Shqipërinë, se kundër armiqve s'ka për të shkuar kot asnjë plumb. Jo syri, por le të shuhem me gjithçka vetëm Shqipëria të rrojë!". Kështu shkruante Gazeta Koha e Mihal Gramenos, kur Sali Butka humbi syrin në betejën e Nikolicës kundër pushtuesve të huaj në vitin 1914.

“Askush nuk do t’i ishte nënshtruar vullnetarisht një rasti të tillë, por duhet të jesh shqiptar, duhet të jesh trim dhe guximtar që të bësh një gjë të tillë,” – shkruante Gazeta Corriere della Puglia në faqen e saj të parë kur Sali Butka, në fund të vitit 1914, e nxori syrin pa narkozë në një spital në Bari.

“Franca, në Konferencën e Londrës ishte kundër vendit tim. Ajo u mundua t’i jepte Greqisë pjesën më të madhe të Shqipërisë së Mesme. Austria, përkundrazi, mbrojti të drejtat tona. Kjo është arsyeja që ne ishim me Austrinë.” Kështu i tha Sali Butka komandantit francez në Korçë në vitin 1916, kur ai e pyeti se përse nacionalistët shqiptarë po luftonin kundër francezëve.

Jeta dhe veprimtaria e patriotit të shquar Sali Butka “gërshetohet me ngjarjet më të rëndësime të lëvizjes kombëtare shqiptare të fillimit të shekullit të njëzetë,” kur veprimtaria e tij dhe e batalionit të Kolonjës ka shkruar faqe të lavdishme në shërbim të kombit shqiptar.

Familja e Butkallinjve vinte nga Frashëri dhe ishte vendosur në Butkë që në shekullin e shtatëmbëdhjetë. Aty lindi Sali Butka në vitin 1852. Në vitet 1882-1883, kur Petri Nini Luarasi ishte mësues në fshatin e Bezhanit, shumë afër me Butkën, këta dy burra lidhën një miqësi të ngushtë për çështjen kombëtare. Sali Butka u bë mbrojtësi i Petro Nini Luarasit dhe duke vlerësuar veprën e tij kombëtare shprehej: “Në qoftë se në Kolonjë do të ngrihet në kohën e ardhshme ndonjë përmendore për atë që e shpëtoi dhe e nderoi këtë vend, kjo përmendore duhet të jetë e Petro Nini Luarasit, që na zgjoi, na bashkoi dhe na lartësoi dëshirat dhe veprimet.”
Në vitin 1905, me krijimin e Komitetit të Fshehtë për Lirinë e Shqipërisë në Manastir, Bajo Topulli e bëri ndalesën e parë në shtëpinë e Sali Butkës, ku ai krijoi degën e këtij komiteti për Kolonjën dhe një nga çetat e para për çlirimin e Shqipërisë nga pushtuesit otomanë. Të gjithë burrat e familjes së tij u bënë luftëtarë të çetës e më pas të Batalionit të Kolonjës, që ishte një nga forcat kryesore të armatosura në Shqipërinë Juglindore dhe kishte lidhje të ngushta me çetat patriotike të Çerçiz Topullit e Mihal Gramenos, Themistokli Gërmenjit e Spiro Bellkamenit. Në më 20 qershor të vitit 1912, kur luftëtarët e jugut po mblidheshin në Frashër për krijimin e komitetit kryengritës, gjatë një përpjekjeje në Qesarakë të Kolonjës, u vra djali i Saliut, Iljaz Butka. “Hallall Shqipërisë,” - i tha Sali Butka Dilaver Lubonjës që i dha mandatën duke vënë duart në kokë dhe shkroi “Për lirinë, për lirinë/ Lum kush vdes për Shqipërinë!/ Është i gjallë kurdoherë/ E ka të pavdekur nderë.”
Shpallja e Pavarësisë në Vlorë, i gjeti krahinat juglindore, ashtu si edhe pjesë të tjera të vendit, përballë rrezikut të pushtimit nga ushtritë fqinje ballkanike. Ismail Qemali, duke e parë këtë rrezik, në telegramin e datës 28 nëntor 1912, njoftonte shpalljen e pavarësisë dhe porosiste: “Shpallni edhe ju aty pavarësinë dhe forconi vijat e mbrojtjes kundër armiqve që duan të mësyjnë atdheun tonë të shtrenjtë.” Duke zbatuar porositë e Qeverisi së Përkohshme të Vlorës, batalioni i Kolonjës, i komanduar nga Sali Butka, pas pushtimi të Korçës, më 7 dhjetor 1912, zuri vijën nga Qafa e Qarrit, në Helmës e deri në Luaras, ku u zhvilluan luftime të ashpra nga dhjetori 1912 deri në mars 1913, kur forca të mëdha të Armatës së Epirit marshuan duke pushtuan Leskovikun, Ersekën, Gjirokastrën, Tepelenën dhe arritën deri në afërsi të Beratit. Sali Butka me forcat e tij u tërhoqën në kufijtë e Skraparit me Kolonjën. Aty, në Qafën e Martës, më 25 korrik 1913 u zhvilluan luftime midis forcave të Sali Butkës dhe atyre pushtuese. Në këto luftime u vra Nasi Spiro Qafëzezi, që Saliu e konsideronte si birin e vet ndaj u shpreh “Më mirë të më ish vrarë njëri nga djemtë.”
Me caktimin e kufijve të jugut me Protokollin e Firence më 17 dhjetor 1913, trupat e Sali Butkës filluan luftën që nga Skrapari për të marrë në dorëzim krahinat e pushtuara. Ato çliruan Panaritin, Grabockën, Katundin , Statobërdën, Selenicën e Pishës, Kaltanjin, Qesarakën, ku më 16 janar 1914 u zhvilluan luftime të ashpra. Në mars 2014 forcat shqiptare u futën edhe në qendrën e krahinës së Kolonjës. Më 8 mars 1914, forcat e Sali Butkës i vazhduan luftimet në drejtim të Leskovikut duke i prapsur andartët deri te Mesi i Urave në Lumin e Vjosës. Në këto luftime dha jetën djaloshi Mersin Prodani, që siç shkruhet në dokumentet e kohës “luftonte me trimëri të pashoqe,” kurse në luftimet në Qafën e Badrës dha jetën Qani Ypi. Gjatë prillit 1914, luftime të ashpra deri edhe trup me trup u zhvilluan në Ersekë, Selenice, Butkë dhe më 24 prill në Nikolicë. Në këtë betejë Sali Butka u plagos në sy.
Më 2 korrik 1914, Batalioni i Kolonjës, me urdhër të qeverisë së Princ Vidit forcoi vijat e mbrojtjes në drejtim të Pogradecit. Në Pogradec, i ndodhur mes dy zjarresh, nga forcat e Haxhi Qamilit dhe forcat sadiste, dhanë jetën 60 luftëtarë të këtij batalioni, mes të cilëve edhe Zalo Prodani dhe djali i Sali Butkës, “Gjenerali Gani Butka”. Kështu e quante Koloneli Amerikan Harold Spenser, i cili kishte marrë pjesë në luftimet e batalionit të Kolonjës gjatë vitit 1914, krahas luftëtarëve të tjerë shqiptarë. “Unë, - shprehet ai në një intervistë me një gazetar amerikan në vitin 1919, - si oficer me përvojë kuptova menjëherë se i ndjeri Gani Butka ishte një gjeneral praktik i mbaruar. ....trimëria, guximi dhe patriotizmi i gjeneral Gani Butkës më bëjnë të mos e harroj kurrë. Gani Butka ishte bërë vëllamë me mua, d.m.th., kishim pirë gjakun e njëri tjetrit, sipas zakonit shqiptar.”
Kur delegacioni me Themistokli Gërmenjin, Mihal Gramenon dhe Abdyl Ypin shkuan për ta ngushëlluar Sali Butkën për vrasjen e të birit 23 vjeçar, ai u tha: "Të rrojë Shqiperia"!

Dragush Butka

20.12.2016 · 

Shkupi më 1919: ZERO për/qind maqedonas, 81.31% e popullsisë shqiptarë.

Fitim Rifati

Shkupi dhe rrethina e tij i takojnë territorit të Dardanisë antike, përkatësisht trungut iliro-shqiptar të Kosovës historike. Në dy dekadat e fundit të shekullit XIX, deri në vitin 1912, Shkupi ushtroi funksionin – statusin e kryeqytetit administrativ përbrenda një territori prej 32.000 kilometrave në katrorë të Vilajetit të Kosovës.

Pas pushtimit dhe aneksimit serb të Kosovës më 1912, Shkupi mori statusin e Qarkut të cilin e vazhdoi edhe gjatë pushtimit dhe administrimit bullgar (1915-1918).

Pozita gjeostrategjike ka ndikuar që ky qytet të tërheq vëmendjen e pushtuesve të ndryshëm, si qendër e rëndësishme administrative dhe udhëkryq i lidhjeve ekonomike, shoqërore dhe kulturore ndërmjet popujve të Evropës dhe më gjerë. Udhëpërshkrues, diplomatë e studiues të huaj, në vlerësimet e tyre kanë dhënë prova të rëndësishme historike, arkeologjike, demografike dhe kulturore të shqiptarësisë së Shkupit.

Paralelisht me ndryshimet administrative, demografia e Kosovës ka zgjuar interes të madh në qarqe të ndryshme gjatë shekullit XIX dhe dy dekadat e para të shekullit XX. Pos organeve administrative osmane që bënë regjistrimin e popullsisë së Vilajetit të Kosovës, edhe organet administrative serbe, malazeze, bullgare e austro-hungareze hartuan statistika të popullsisë së Kosovës në harkun kohor të viteve 1913-1918.

Në të gjitha këto statistika, popullsia shqiptare përbën shumicën e popullsisë së Kosovës, madje edhe shumicën e popullsisë së Shkupit dhe viseve përreth. Në këtë kontekst, në studimet demografike dhe historike, zgjojnë interes edhe statistika të popullsisë së Kosovës, rrjedhimisht edhe të kryeqendrës historike të saj, Shkupit, të hartuara nga qarqe e organizata intelektuale dhe politike shqiptare. Në mesin e tyre zë vend të rëndësishëm edhe një statistikë e popullsisë së Kosovës e hartuar me objektivitet nga Komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”.

Ky Komitet, i cili u formua më 1 maj të vitit 1918 në Shkodër, ishte një organizatë shqiptare në gjirin e së cilës u mblodhën e vepruan intelektualë e prijës të shquar shqiptarë nga Kosova dhe vise të tjera shqiptare. Qëllimi i këtij Komiteti ishte çlirimi dhe bashkimi i Kosovës (Shkupit, Kumanovës, Preshevës, Tetovës, Gostivarit, Kaçanikut, Ferizajt, Gjilanit, Prishtinës, Vushtrrisë, Mitrovicës, Pazarit të Ri, Rozhajës, Pejës, Plavës, Gucisë, Gjakovës, Prizrenit) me Shqipërinë. Që në momentin kur përfundoi Lufta e Parë Botërore (nëntor 1918), në janar të vitit 1919 Fuqitë Aleate (SHBA, Britania e Madhe, Franca dhe Italia) u mblodhën në Paris, për të vendosur mbi paqen në Evropë e rrjedhimisht edhe ndryshimin e kufijve të saj.

Gjatë kësaj kohe, Komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës” me kryetar Hoxhë Kadri Prishtinën, u tregua mjaft aktiv që Konferencës së Paqes në Paris t’i ofronte argumente të pa kontestueshme për shqiptarësinë e Kosovës, mizoritë serbo-malazeze e bullgare, që ishin ushtruar ndaj shqiptarëve në vitet 1912-1918 si pasojë e vendimeve të Konferencës së Ambasadorëve në Londër më 1913, të cilat copëtuan Kosovën dhe vise të tjera shqiptare në kurriz të monarkive pushtuese ballkanike.

Ky Komitet hartoi dhe i dërgoi kësaj Konference statistika serioze e të paanshme të popullsisë së Kosovës, në të cilat paraqiteshin të dhëna për numrin e përgjithshëm të saj nëpër qytete dhe fshatra, përkatësinë etnike etj. Në këto statistika, që përputheshin me regjistrimet e mëparshme, vërehej zvogëlimi i popullsisë së përgjithshme në Kosovë, veçanërisht asaj shqiptare, si pasojë e vrasjeve e emigrimit gjatë Luftërave Ballkanike e Luftës së Parë Botërore dhe spikat një rritje e ndjeshme e elementit serb për shkak të pushtimit dhe kolonizimit serb të Kosovës.

Në këto pasqyra statistikore të popullsisë, që iu dërguan Konferencës së Paqes në Paris më 1919, në kudër të 18 qendrave territoriale e administrative, përfshihej edhe numri i përgjithshëm i popullsisë së Shkupit dhe rrethinës dhe përkatësia etnike e saj. Sipas tyre Shkupi me rrethinë në këtë kohë numëronte një popullsi prej 184,825 banorë, nga e cila 150,290 frymë ose 81.31 për qind ishin shqiptarë, 28.244 frymë ose 15.28 për qind ishin bullgarë, 3.363 frymë ose 1.81 për qind ishin turq, 1.400 frymë ose 0.75 për qind ishin boshnjakë, 650 frymë ose ishin 0.35 për qind grekë, 567 frymë ose 0.30 për qind ishin çifutë, 255 frymë ose 0.13 për qind ishin serbë dhe 56 frymë ose 0.03 për qind e popullsisë ishin vlleh.

Pra, në studimet dhe vlerësimet demografike-statistikore të Komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”, në këtë kryeqendër të Kosovës dhe viset përreth saj jetonte një popullsi shumetnike, e cila për nga numri i përgjithshëm i saj dominohej nga shqiptarët. Duhet theksuar se statistikat në fjalë të hartuara nga ky Komitet u përdorën për t’i tërhequr vëmendjen Konferencës së Paqes në Paris, që Fuqitë Aleate të gjykonin objektivisht ndaj çështjes së shqiptarëve të Kosovës e viseve të tjera shqiptare dhe të vendosnin e njihnin bashkimin e kësaj treve (përfshi edhe kryeqendrën e saj, Shkupin) me Shqipërinë.

Ulset e Qiellit - Shkruan Fahri Xharra

Ulëset e qiellit  

View on Nebeske stolice (Cellestial chairs) archaeological site below Pančićs peak on Kopaonik,Serbia.
“Ulëset qiellore” aty ku pushonin shpirtrat e të parëve tanë, aty ku vrojtoheshin yjet, aty ku mbrohej nga armiku (një lartësi 1913 m ( lmd )),  nga aty ku shihet lugina e lumit Ibër dhe aty ku shihet Kosova  janë rrënoja e një qëndreje të lashtë dardane. Aty ishte Dardania .

Dikur jo shumë larg në kohë flitej se në atë majë ishte  edhe Kisha e Shën Prokopit dhe aty shkohej çdo tetë korrik  për të nderuar të shenjtin e krishtërimit i cili u vra nga Diokleciani me 07.o7.3o3 pas Kr.

Në mënyrë eksplozive lindë pyetja; A nuk është mëkat natyror që këto vende

historike dardane dhe para dardane (pellazge) i takojnë një pronari të ardhur 400 vjet pas vdekjes së St, Prokopit ?

Celestial chairs (Ulëset e qiellit) janë një lokalitet arkeologjik që i takon Antikuitetit të vonë (shek.3-4) dhe kohës së hershme të krishterimit. 

(Nebeske stolice (Celestial chairs) or Crkvina locality is the archaeological site from the Late Antiquity (3rd / 4th century) and the early Christian period (end of the 5th / 6th century), located at an altitude of 1800 meters, just beneath the Pančić peak on Kopaonik Mountain (2017 meters)in central Serbia, at the administrative point with Kosovo- burimet serbe )

Është një fakt arkeologjik që zbulimet e tregojnë se këtu flejnë shtresat shekullore njëra pas tjetrës dhe e tregojnë të vërtetën e kaluar. Por ne nuk e njohim, nuk kemi mundësi të dimë se çka gjendet e çka nuk tregohet )

Gjatë gërmimeve të cilat kishin filluar në vitin 1998, arkeologët kishin gjetur mbetjet e strukturave të një Bazilike të hershme të krishterë. 
U gjetën fragmente mozaikësh në një gjendje të mjerë, me figura zoo-morfike të kohës. Të ju rikujtoj se këto janë malet e Kopaonikut  shumë afër Kosovës.
Me interes të madh  janë gjetjeve të monedhave metalike që e vërtetojnë kohën për të cilën po flasim, 96 sish.

Janë gjetur 16 monedha të shek. të tretë. 17 monedha të kohës së Perandorit Konstantin ((306-337), 16 të tjera nga koha e Constantius-it  II (337-361),, 17 nga koha e ValentiniatI (364 – 375), 8 monedha nga koha e Gratianit (378-379), 8 të tilla nga koha e pushtimi të Gotëve (378-379) dhe deri në kohën e pushtimit të Hunëve (rreth viteve 441 ) dhe nja 21 monedha të “paidentifikueme” për shkak të gjendjes së tyre të keqe.

Si mundemi të jemi indiferent ndaj zbulimeve që qartas e provojnë  kohën tonë, vendin tonë dhe historinë tonë?

Ishim këndej pari më herët se ç`mendohet, ishim këndej pari dhe jemi dëshmitarët e vetëm trashëgimtar të historisë në fjalë .

Fahri Xharra, 01.02.17

Gjakovë