Në vitin 1991 u përmbys
regjimi komunist në Shqipëri.
Meqenëse në mungesë të peshkopëve Shqipëria nuk
mund të kishte një sinod të rregullt kishtar, çfarë rruge duhej ndjekur për të
zgjedhur kryepeshkopin e saj?
Veç kësaj, meqenëse në Shqipëri nuk kishte mbetur
asnjë peshkop kanonik i gjallë, si duhej krijuar sinodi i shenjtë kishtar? Në
këto rrethana kaq të zymta për zgjidhjen e problemit të Kishës Ortodokse,
sugjerimi më i drejtë erdhi nga shqiptarët e Amerikës. Në një mocion të
miratuar nga Këshilli i peshkopatës kishtare të Bostonit u hodh ideja që rruga
më e përshtatshme ishte të ngarkohej nga Patriarkati i Kostandinopojës një
ekzark me një botëkuptim të gjerë kishtar e demokratik – një ekzark nga një
vend që të mos kishte interesa politike ndaj Shqipërisë, pra as grek, as
serb.
Por kushtin që vinte kisha e Amerikës për një ekzark jo grek,
Patriarkati i Kostandinopojës nuk e mori në konsideratë. Prapaskenat që u
luajtën në ato momente shumë të zymta nuk i dimë. Qeveria e
Athinës, e cila vepronte si zembrek në gjirin e Kishës Ortodokse greke,
ndërhyri me të shpejtë: e bindi Patriarkun Bartolome që të ngarkonte me detyrën
e ekzarkut Prof. Dr. Anastas Janullatosin, në atë kohë peshkop i Andrusës
Ceremonia e fronëzimit Në gjithë këto parregullsi që shkelnin
haptas sovranitetin e KOASh-it, Hirësia e tij vendosi të shpinte deri në fund
detyrën me të cilën ishte ngarkuar nga kisha greke – të kryente celebrimin
kanunor kishtar si kryepeshkop i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare.
Ky akt
i guximshëm ndodhi më 2 gusht 1992. Atë ditë u zhvillua në kishën katedrale të
Tiranës ceremonia solemne për fronëzimin e Janullatosit si kryepeshkop i
KOASh-it. Brenda në katedrale ndodheshin mitropolitët e ardhur nga Patriarkati
i Kostandinopojës, disa mitropolitë grekë të ftuar nga Jnaullatosi, disa
priftërinj shqiptarë, disa dhjetëra priftërinj minoritarë dhe disa qindra
besnikë të krishterë ortodoksë.
Sipas kanoneve kishtare, një prift apo
një peshkop apo një kryepeshkop i kishës ortodokse quhet i fronëzuar kur në
solemnitetin e Asamblesë Kishtare të gjithë besnikët që ndodhen në atë çast në
kishë i përgjigjen pyetjes nëse kandidati i propozuar miratohet e termin
tradicional bizantin “aksios” (pëlqehet). Nëse një pjesë e besnikëve të
pranishëm në kishë përgjigjet “anaksios” (jo i pëlqyer, pra i pamerituar, i
padenjë), ai quhet i pamiratuar.
Më 2 gusht në katedralen e Hyjlindëses së
Tiranës kur besnikët u pyetën nëse e miratonin ose jo A. Janullatosin si
kryepeshkop i Shqipërisë, krahas shumicës që thirri “aksios”, një pjesë e tyre
u përgjigj me thirrjen “anaksios” (pra, i papëlqyer).
Në përpjekjet e veta ai pati si ndihmës të fuqishëm dhespotin e
Konicës, Sebastianos, i cili kishte zhvilluar një aktivitet të ashpër si një
nga krerët e komitetit “vorio-epirot” me qendër në Janinë. Në një letër
drejtuar kryeministrit grek Karamanlis, metropoliti Sebastianos shkruante se
“edhe gurët thonë se Vorio-Epiri është Greqi dhe se mjedisi gjeografik i
shqiptarëve ka qenë gjithmonë mbi dhe përtej lumit Shkumbin”.
Në atë kohë emri
i Sebastianos lakohej pothuajse çdo ditë në Shqipëri për urrejtjen e tij
antishqiptare. Cilësohej si një djall i veshur me petkat e dhespotit. Me
ndihmën e Sebastianosit, militantët e tij të parë Janullatosi i rekrutoi në
Himarë. Së bashku me të, ai në emër të kryepeshkopatës së Kishës Greke,
nënshkroi me Aleko Dhimën, i vetëquajtur sekretar i përgjithshëm i KOASh, një
marrëveshje orgurzezë.
Ja teksti: “Të dashur bashkatdhetarë! Në qendrën e
vëmendjes sonë ju keni qenë e do të jeni vazhdimisht. Mendojmë për ju, për të
ardhmen e fëmijëve tuaj. Pikërisht për këtë kemi krijuar edhe një organziatë të
veçantë, të cilës i kemi vënë emrin “Himara e lirë vorioepirote dhe minoritare
greke”. Deri në mbarim të muajit shtator 1992, kemi programuar këto aktivitete:
1. Vizita të
përbashkëta në Korfuz, Janinë, Artë, Pargë, Paramithi, Filat, Himarë, Dhërmi,
Palasë, Qeparo, Kudhës, Vuno, Sarandë, Konispol, Dropull.
2. Organizimi
i një mbledhjeje të madhe në sheshin “Spiles” të Himarës ose në Potam, ku do të
marrin pjesë edhe Sebastianos, Janullatos dhe Aleko Dhima, sekretar i
përgjithshëm i Kishës Ortodokse Shqiptare. Aty do të dorëzohen edhe katër
priftërinj. Do të bëhet një meshë e madhe në Katedralen e Himarës dhe një në
atë të Dhërmiut (Spiridhonis e Harallambis). Do të meshojnë dhespotët
Sebastianos e Janullatos. Aty do të flasë edhe prifti dhërminjas Klearkos
Savas, i dorëzuar në Athinë.
3. Do të
nënshkruhet një marrëveshje midis Kishës Ortodokse Shqiptare dhe asaj greke për
t’i pajisur kishat e Vorio-Epirit në përgjithësi dhe ato të krahinës së Himarës
në veçanti me të gjitha sendet e nevojshme. Për palën greke do të firmoset nga
hirësitë Sebastianos e Janullatos dhe për palën shqiptare Aleko Dhima, sekretar
i përgjithshëm.
4. Meshat
në Himarë, Dhërmi, Palasë, Vuno, Qeparo, Kudhës do të mbahen në greqisht, sipas
marrëveshjes Sebastianos-Janullatos-Dhima. Do të përcaktohëen administrata e
Krahinës Autonome Vorio-Epirote Minoritare të Himarës, ku do të marrin pjesë
njerëzit më të devotshëm nga familjet më të shquara si Bollanot, Milot, Neranxët,
Joshët, Ilot, Belerajt, Rondajt, Zotajt, Dhimojanajt, Dunajt, Agnanostajt,
Protajt, Janilajt, Pjerot, Dafllajt, Bifshajt, Gorecajt, Janijat, Zhupajt,
Fotiadhët, Gorajt (gjithsej 21 familje – K.F.).
Do të bëhen mesha përshpirtjesh
për eposin grek 1940-1941 në Livadhet e Shengjergjit dhe në Skutara, pastaj në
Jonomarinë e Shentheodhor, në Stavridh, në Shenjat, ku ndodhen eshtrat e
ushtarëve e oficerëve grekë: Agathoklis, Konstantinis, Mihalis, Jorgor,
Periklis, Athanasis, Anastasis, Elefteris, Stelianos, Dhimitris, Grigoria,
Kamas etj, për të cilët do të ngrihet edhe një përmendore.
5. Do të
zhvillohen veprimtari kulturore-artistike si theatro, estrada, cirk, recitime,
simpoziume me temën: Traditat nuk harrohen, por forcohen, ku do të flasin
historianë, poetë, muzikantë, artistë etj. Po ashtu, do të shpërndahen libra të
botuara në gjuhën greke në të cilat flitet për Vorio-Epirin, Minoritetin, për
traditat dhe epopetë. Do të flitet për ndihmën e madhe që i jep Kisha greke
asaj shqiptare dhe për përpjekjet që bën ajo greke për të mos u shkëputur prej
saj ajo shqiptare, e cila kurdohertë ka qenë dhe do të jetë e lidhur me atë
greke kundër myslimanëve e katolicizmit.
6. Do të
shpërndahen libra shkollore greke për shkollën greke që do të fillojë në
krahinën e Himarës dhe do të caktohet grupi i parë i mësuesve grekë vullnetarë
që do të vijnë atje. Me këtë punë do të merren familjet Goro e Bollano, prej
gjirit të të cilave do të caktohen pjesëtarë me detyra me rëndësi në qeverisjen
e Himarës. Gorot e Bollanot kanë dhënë prova të mëdha për besnikërinë ndaj
atdheut të tyre – Greqisë.
7. Në
Himarë do të instalohet një radiostacion vorio-epirot minoritar që në
bashkëpunim me “Omonian” do të japë programe të pasura (duke kaluar shumë
shpejt dhe në televizive) të kulturës, muzikës e filozofisë greke për të
rrënjosur thellë patriotizmin.
8. Do të
përpilohet një komunikatë e parbashkët me anën e të cilës do të përcaktohet
afati tranzit i krahinës autonome të Himarës deri në bashkimin me atdheun,
Greqinë-mëmë.
9. Do të
vendoset një linjë e rregullt detare Korfuz-Himarë, si dhe një tjetër me
autobusë Janinë-Himarë. Autobusët do të jenë grekë dhe udhëtimi i himarjotëve
vatje-ardhje do të jetë gratis.
No comments:
Post a Comment