RASALI
Tempulli ku faleshin paganèt e Velçès.
Rasali piktoresk ndodhet në lindje të fshatit, thuajse në
prehrin e Malit Tartar, pikërisht aty ku çdo mëngjes mugullon dita dhe lind
dielli.
Sa herë që shkoj enkas të sodit këtë toponim, ngelem i
mahnitur. Befasi reale teksa kam para vehtes një panoramë prej kartoline!
Terren shkëmbor i thepisur, ndarë më dysh prej gërryerjeve ujore miliona
vjeçare të përroit me të njëjtin emër.
Uji këu rrjedh lirshëm nga të gjitha anët, ushqyer
gjelbërimin dhe begatinë e gjithë zonës. Me lindjen e diellit ambienti përreth
ngrohet dhe gjallërohet. Fëshfërima e gjetheve nga flladi i mëngjesit,
cicërimat e zogjve si dhe krakaritjet e shpendëve të egra janë zërat e parë që
shkrijnë heshtjen e natyrës.
Ajri i freskët i mëngjesit parfumohet prej aromës që çliron
vegjetacioni i larmishëm pyllor. Shushërima e ujit të kristaltë që bie prej
katarakteve marramendëse, ështe në sinfoni me tingujt e ëmbël të cicërimave të
zogjve që popullonin pyjet e dendur e të frikshëm.
Tufat e pëllumbave dhe shpendët e egra, përherë në
vigjilencë ambientale, sapo dëgjojnë zëra njerëzish, braktisin prej panikut
foletë e ngrohta duke kryqëzuar trajektoret e fluturimit në qiellin e kaltërt,
monitoruar lëvizjet e vizitorëve.
Poetja e talentuar Klarita Selmani, ish atlete e klubit
sportiv “DINAMO”, sot emigrante në ishullin e Kretës, para disa vitesh më ka
bërë një dhuratë, sa të vyer, aq dhe të këndshme, teksa më dërgoi etimologjinë
e fjalës “Rasal” ! Klarita më thotë se etimologjia e këtij emri përcaktohet
përmes protoshqipes:
Ra = Zot; s =is =as = o sej = që është; Al + El = Yl = ol = yll dmth: “ Vendi ku zoti është yll ”! Ose: "Vendi ku Ylli është ZOT."
Është e vërtetë që besimtarët pagan ishin të magjepsur mbas shenjave astronomisë. Dhe kjo shpjegohet përmes faktit se vlerësimi apo admirimi i objekteve qiellorë patjetër lidhej me ndriçimin. Përveç ditës edhe nata ishte mikja e tyre.
Efektet optike që shkaktonin reflekset e dritës të prushit
të yjeve, ndriçimi i errësirës prej hënës, si dhe fenomeni i shformimit të saj
(e plotë apo e ngrënë) përbënin enigmën misterioze. Ndaj evokuan shpirtin e
hyjnizimit. Por cilin zot e krahasonin me yllin!? Apo
anasjelltas: Cilin yll vlerësonte si Perëndinë e vet velçioti pagan!?
Pikërisht
te këto dy pyetje është kodi për të deçifruar enigmën.
Një supozim apo hamendje e imja e merr shtysën, ngaqë gjeografikisht “Rasali” ndodhet në skajin më lindor të fshatit, prej nga ku fillon mugullimi apo agu i ditës.
Një supozim apo hamendje e imja e merr shtysën, ngaqë gjeografikisht “Rasali” ndodhet në skajin më lindor të fshatit, prej nga ku fillon mugullimi apo agu i ditës.
Ndofta të mahnitur nga specifika gjeo - fizike e terrenit, madhështia e
kodrës të hyjnyzuar, impakti viziv i ndriçimit, të predispozuar përpara diellit
dhe shkëlqimit të yjeve, për imagjinatën apo fantazinë e predikuesve vendas ,
"Rasali" ishte "altari" i kultit përpara të cilit besimtarë
duhet të shkonin dhe faleshin. Qoftë në ritet pagane, po ashtu dhe ato
cristiane, çdo altar ka shkallë, ngjitja e të cilave tregon vuajtje. Vuatjet,
ngjitja në altar, persifikon afrimin me zotin.
Edhe pse për vetë besimtarin e
hershëm velçiot praktikisht ishte e pamundur të ngjiteshin apo kalonin Rasalin
nga ana e përroit ose e shkëmbit, gjithsesi, parafytyrimi i tyre për tu ngjitur
te kjo rrugë e vështirë dhe e mundishme, simbolizon vuajtjet e tij, pendimin
ndaj gabimeve të bëra, dmth kërkuar falje.
Në dukje i ngjan një paradoksi fakti se si një kodër e Velçës, rrëzë malit, mund të jetë parafytyruar si "altar" i një ylli! Mirëpo qysh në origjinë, altari ishte një yll përkujtimor i pranisë së vetë zotit (kultit). Mbasandaj, dmth në periudhat e mëvonëshme, u bë vendi që transformonte ofertat e besimtarëve në objekte sacre.
Personat, nuk faleshin më në skutat e fshehta,
por filluan të shkonin te toponimet e hyjnizuara. Ndërsa shfaqeshin përpara
toponimit të hyjnyzuar, ofronin zotit (apo kultit te i cili besonin) pronat e
veta. Së fundi, Apokalise paraqiti Jesu Krishtin si një qengj të flijuar.
Kështuqë, qysh me lindjen e kishës apo siç quhet ndryshe periudha e re (nga
2000 vjet e këtej), vetë figura e Jesu Krishtit është sinonim i altarit, ngaqë
u vendos në qendër të tij.
Rasalin fare mirë mund ta konceptojmë edhe si njërin ndër mitet e para të
vegëlluara të besimit pagan. S'përbën çudi as hamendja ime se, te kjo yllësi,
ata përfytyronin Yllin e Mëngjesit, ngaqë ndodhej në pozicionin më lindor të
Velçës, pikërisht aty ku fillon mugullimi i ditës dhe lind dielli. Aq më tepër
që asokohe Ylli i Mëngjesit konsiderohej edhe si bija e Diellit! Sinkronizuar
gjithë elementët, kam kurajon të them se, ky topomin fare mirë mund të
perceptohej sikundèr Afërdita, dmth ylli i shtatë i Arushës së Vogël! Nga shumë
studiues,
Afërdita vlerësohej si personifikim i agut, ngaqë ishte e bija e Uranit
dhe gruaja e Hefestit, Hyut të zjarrit. Kështu që kulti i saj lidhet me pikat
më të larta të relievit, e që njera prej dhuratave të saja ishte vesa e
mëngjesit. Simboli i saj është një gjysmëhënë e vendosur pranë një ylli. Nuk
jam në gjendje të sqaroj faktin, përse toponimi në Velçë, “Shpella e Kad'hënës”
gjendet pikërisht sipër, në krye të Rasalit! A ka lidhje vërtet me simbolin (gjysmëhënën)
e Afërditës!? Apo është thjesht një shpellë e
cila mbart emrin e një gruaje, që sot thirret rëndomtë Kadëna!
“... Në të vërtetë – sipas prof Kondës - Afërdita është fjalë dhe perëndi pellazgjike, thuajse e ngjashme me yllin Eosforos (Mëngjesprurës). Me kalimin e kohës, në Greqi, “Eosforos” u zëvendësua me fjalën “Augerinos” (Ylli i agimit). Gjithashtu edhe në shqipen Afërdita u zhduk duke u zëvendësuar me Yllin e mëngjesit...”
A mund ti jetë nënshtruar kësaj procedure edhe Rasali i Velçës, qoftë si fjalë apo si koncept (figurë) hyjnor? Pasi edhe te arabët, asirët, persët, hititët e deri te fenikasit, Afërdita - Ishtar është hyjnizuar me emra të ndryshëm. Bile etimologjia e emrit të saj ka qenë dhe mbetet objekt i diskutimeve prej studiuesve, një pjesë e të cilëve mbron teorinë se miti i saj është i përafërt me mitet babilonase. Ka nga ata që thonë nga lindja (thrake)! Të tjerë thonë nga Qipro, prej akejve...etj.
Teksa meditoj përreth Rasalit - Yll, më përformohet shembëlltyra e një “Afërdite” (Ylli të Mëngjesit) - origjinale pellazgjike! Duke luajtur me fjalët dhe homogjenitetin e toponimeve (pellazgo - helene), pse të mos i lejojmë vetes edhe një pretendim tonin, se origjina e Afërditës ështe te "Rasali" i Velçës pellazgjike, i cili është jo vetëm një "Yll", "altar" i hershëm, kodër, një katarakt, por edhe një nga humnerat më të famshet në këmbët e malit Tartar.
