Hatianët dhe gjuha e tyre Hitite

Hatianët dhe gjuha e tyre Hitite

Hatians dhe gjuha Hattic

Katër mijë e treqind (4300) vjet më parë, ushtria akadiane e mbretit Naram-Sin marshon drejt pllajës anatoliane. Pamba, mbreti i *Hatit, Zipani, mbreti i Kaneshit, Tisbinki mbreti i Kussara, Nur-Dagan mbreti i Purushandës dhe trembëdhjetë mbretër të tjerë nga tokat *Hatti bashkohen kundër sundimit akadian. 

Hattianët janë një populli indigjen i Azisë së Vogël, Historia e tyre, përveç perandorisë së Hittitit, është jetëshkurtër dhe jo e dokumentuar mirë. Rreth 2700 B.C. u vendosën rrugët tregtare midis tokave të Hatit dhe Mesopotamisë. Nga 2500 B.C, Hattuš ishte një qytet i fortifikuar mirë dhe qendra e pushtetit të civilizimit Hattian. Rreth vitit 2330 B.C, Sargoni i Akadit, gjyshi i Naram-Sinit, pushtoi tokat Hattit, por Hattuš ishte shumë i fortë për të rënë.

Banorët më të hershëm të identifikueshëm të Anadollit veri-qendror janë Hattianët. Ata besohet të kenë banuar pellgun e Kızıl Irmak (Ἅλυς / halys) në Anadollin veri-qendror, duke përfshirë qytete të tilla si Hattus dhe Zalpa, ndërsa Nesitët indo-evropiane ishin përqëndruar në jugun e tyre në Cappadocia afër Kanes dhe Kussara.

Gjuha Hattic

Ka rreth 360 fragmente Hattiane, prej të cilave vetëm 15 janë billinguals (dygjuhesore)Hittite-Hattic  P. Goedegebuure (2010).

Janë përafërsisht 300 fjalë që kuptojmë ose fjalët që besojmë se i kuptojmë. Shih Kashian (2010) por jo të gjitha fjalët prej tyre kanë një kuptim të mirëkuptuar - thuhet tek studimet e Oxfordit, instituti studimeve mbi fjalët e lashta (palaeolexicon). Gjithçka që na është lënë, vjen nëpërmjet teksteve fetare të kultit, këndime cilësuar për "Hattili", që do të thotë në gjuhën e Hatit.

Hattic duhet praktikisht të konsiderohet si një popull i izoluar. Megjithatë, ka shumë përpjekje për ta lidhur atë me gjuhët Kaukaziane të Veriut (Abkhaz, Adyghe, Kabardian, Ubykh) Forrer (1919), Dunaevskaja (1960), Diakonoff (1990), Braun (1994), Chirikba (1996) dhe disa tek Kartvelian Shih Girbal (1986) dhe Gabeskiria (1998). Në përgjithësi nuk është një pikëpamje e pranuar gjerësisht.

Struktura e gjuhës Hattiane u ndikua thellësisht në periudhat para historike nga proto-Luwian Goedegebuure (2008).

Në mijëvjeçarin e dytë, B.C, perandoria Hiteut themeloi gjuhën indo-evropiane Neçili si gjuhë zyrtare të Shtetit (2011).

 Populli vendas vazhdoi të fliste gjuhën e tyre, por kjo nuk zgjati shumë në mijëvjeçarin e dytë B.C. Bazuar në dëshmi gjuhësore të kombinuara me disa gjurmë arkeologjike, vlerësohet se folësit proto-anatolian indoevropianë hynë në Anatolia në mijëvjeçarin e pestë ose ndoshta të hershëm të katërt B.CD. Antony (2007).

Sample Glossary

Hattic	Meaning	Comments nga Mili Butka
-anna	woman	Hittite anna “mother” PAlb. *ani-r; Anjir; njeri.
katte	king	Common Abkhaz *qada “chief'” PAlb. At = Zot, (at; = i pari në krye ab; at, b'abè)
kuka	ancestor	Pre-Greek κοκύαι “ancestors”,  Alb. mod. koka = i pari në krye (chief) Lycian χuga “grandfather'”, Luwian huha “grandfather'”
pinu	son	Common Abkhazian *pa “son, child” PAlb. (geg) Bin,  tosk, Bir {i m'bir}  biri im - pinj-oll
psun	breathing, soul	(Pre-Greek φυσᾶν “puff”, “to blow” PAlb. Za = zë; frymë, Bë/zan _{φυσᾶν) Zë-Jeton  [β = p/ ϝ-/φ]
šaḫiš	kind of tree	Hittite šaḫi- “wood material” PAlb. Ah, ahishte, dru prej ahu
Titt  zinar	great, big Instrument musical	(pre-Greek τιτάν “giant, a deity of enormous size” Common Circassian emphatic particle *dada PAlb. At - i madh, (i lartë; at/la-r) T'at, titan Armenian ӡnar “lyre, harp”

Mili Butka