KANUNI – SHQIPTAR _Unik-universal - Etimologji

KANUN

Kanuni i Lekë Dukagjinit është përmbledhja e ligjeve, rregullave, zakoneve shqiptare të Shqipërisë në një libër, në rrjedhën e disa qindravjeçarëve, para dhe pas jetës së Lekë Dukagjini.[1]
Ligjet e “Kanunit” kanë shërbyer si mënyra e themeltë e sjelljes shoqërore dhe vetëqeverisjes për klanet e Shqipërisë së Veriut dhe asaj të jugut nëpërmjet kanuneve të tjera jugore.

Kanun-et, kanë një rëndësi themelore në historinë e popullit shqiptar sepse janë një dokument i lashtë i tipit më të parë ligjor.
Ai sot studiohet në mënyrë specifike nga shumë studiues të huaj dhe studentë në kolegje e universitete të ndryshme të botës.

Forma e parë e tij e shkruar i referohet Leke Dukagjinit edhe pse ka ekzistuar që më përpara.
Libri i Kanunit të Lekë Dukagjinit u mblodh dhe u pajis me shënime nga At Shtjefën Gjeçovi gjate viteve 1910-1925.
Kanuni i Lekë Dukagjinit fillimisht u përkëthye në gjuhën italiane, më pas në serbisht, frëngjisht, rusisht, anglisht dhe në gjuhë të tjetëra.

Gjithsej njihen gjashtë kanune; “Kanun’i vjetër”, “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, “Kanuni i Çermenikës”, “Kanuni i Papa Zhulit”, “Kanuni i Labërisë” dhe “Kanuni i Skënderbeut” ose ndryshe “Kanuni i Arbërisë”.
At Zef Valentini e çon këtë kod rregullator para periudhës mesjetare arbnore.
Edit Durham thotë se këto ligje vijnë që nga koha e bronzit.

Kodi i Lekё Dukagjinit është i përbërë nga 12 libra: Kisha, Familja, Martesa, Shpi Gja e Pronё, Puna, Tё Dhanunat (transferimi i pronës), etj.
Kanuni ka gjithësej 1262 nene, tё cilat rregullojnё tё gjitha aspektet e jetёs nё male e përreth: organizimin ekonomik, mikpritjen, vёllazёrinё, kufinjtё, punёn, martesёn, e kёshtu me rradhё.
Besa (Albanian culture)Besa (nderi) ёshtё e njё rёndёsie primare nё tё gjithё kodin si gurthemel i sjelljes personale dhe shoqёrore.
Kanuni pёrfshinte Shqiptarёt si tё fesё Katolike ashtu edhe Muslimane.
Katër shtyllat e Kanunit janë: Nderi, mikëpritja, sjellja dhe fisi.

Termi Kanun etimologjikisht është i lidhur me fjalën greke “κανών” (canon), që do të thotë “rregull” dhe kaloi në gjuhën shqipe nga gjuha turke.
Këtu më duhet të bëj një pyetje direkte, po përpara se pushtuesit turq të pushtonin tokat Arbërore si quheshin këto “Doke – Zakone” grumbulluar; “tok-doke” ndër shekuj, në mesin e një popullate tashmë mirënjohur si popull i lashtë-racë ariane i cili flet degën e parë mbi pemën gjenealogjike gjuhësore indoeuropiane?
Në gjuhën shqipe dhe pikërisht në dialektin e veriut atë geg, aty vend burimi i “Kanunit” dhe neneve të tij, numri një (1) quhet dhe shqiptohet “Ni = Nji”
Përemri vetor në numrin njëjës po i gjuhës shqipe kemi fjalën; “Unë” sinonim i drejtëpërdrejtë i fjalës “ni = un’” ashtui si; Ti = di, dy. [(ashtu si ende tek e folura vllahe (1)une; (2) dau (3)trei (4)patu  (5) cinx’ etj)]

Prej dialektit Geg, gjithashtu kemi; “A’ni = ashtë nji, është nji. Gjuha shqipe si askush gjuhë tjetër në botë ruan ende brënda fjalorit të saj kristal, plot 785 fjalë njërrokshe, ajo greeke ka 9 fjalë të tilla dhe latinishtja vetëm 1 (një) fjalë njërrokshe, dukuri kjo e afirmuar nga organizata botërore e gjuhësisë të cilën e gëzojnë gjuhët më të hershme krijuar.
Kur dy persona apo çfardo gjë tjetër kur janë të “ngjashme”- (si një) midis tyre, themi janë “të njëjta” apo unike – un-soj = njësoj.
[(M’nja zë-n, nja/janë- janë një -ngjajnë) (njëz’)  gr. moiázoun].
Bashkimi i dy apo më shume të njëjtave por edhe të kundërta na jep trupin “unik” unikal, unitet, por edhe univers = i bërë/një, unibërës, unifikim uniformë, universitet etj.
KY ESHTE “UNI <=> NJI
 Kur ka “1Un” ka unitet, përparësi-zhvillim, civilizim-qytetari, ka një udhë të vetme, di/a’log/uar e miratuar në “Logun e burrave” zgjedhur, nga “kyUn” ku nuk mund të dalësh dot më, ndryshe ndëshkohesh-rëzohesh po në të njëjtë udhë në të njëjtin “on” (h’on) për të marë «mësim» për të vazhduar ashtu si ujrat e lumenjëve të qetë apo rrmbyeshëm imponuar të rrjedhin brenda “brigjeve” të larta shkëmborë –“Kanion”
Barrikadat e pakapërcyeshme fjalët njërrokshe të gjuhës shqipe, gjuhës së “Shkabës-Zeus”, duke mos u bërë aspak “uni-ste” dhe jo “egoiste” nuk të lejojnë të manipulosh lehtë me to, sepse; “Ka Një Un = Kanun = Rregulla, të miratuara e mirënjohura-shkencore dhe gjuhësore në këtë rast, të cilat dashje pa dashje një ditë t’nxjerrin në të njëjtën rrugë, në të njëjtin përfundim:
“Atje ku ka rrjedhur do pikojë”

Shënim; fjala “Zakon-e” nuk i përket gjuhës sllave ajo buron prej fjalës shqipe; “tok bashkim, grumbullim materjesh  mendimesh apo ide etj” mos harojme se toka tok është quajtur dhe “Zzete”.

Nga:Mili Butka (A.Hasanas)

//kanunitv.blogspot.al/2016/10/20