Dokumente të shekujve XV-të dhe XVI- Rromët- prejardhja e tyre indiane - Dr. Marcel Courthiade

 NJË LIBER ARABISHT I SHEKULLIT 11

TREGON PËR PREJARDHJEN E RROMËVE :

QYTETI KANAUXH, NË VERI TË INDISE

Dr. Marcel Courthiade

Bashkimi Ndërkombetar i Rromëve & INALCO (Univ. i Parisit)

Në kundërshtim me atë që pretendojnë shumica e botimeve ekzistuese, 

Rromët e parë që mbërritën në Evropë mbanin mend akoma shumë mirë prejardhjen e tyre nga India. Për ta konfirmuar këtë, kemi disa dokumente të shekujve XV-të dhe XVI-të[1], të cilët dëshmojnë pa dyshim këtë fakt. Vetëm më vonë, prejardhja indiane e vërtetë u gjet në konkurrencë me një prejardhje mitike egjiptiane[2], e cila, në atë epokë, kishte më shumë prestigj dhe u dukej Rromëve më e leverdisshme për integrimin e tyre në botën evropiane. Me kalimin e kohës, legjenda egjiptiane bilem e zëvendësoi atë të vertetën dhe kaluan vite deri kur, rreth vitit 1770, prifti reformator Valyi Ishtvan nga Satu Mare në Transilvani (sot në Rumani veriore) rizbuloi origjinën indiane të rromëve duke krahasuar të folmen e Rromëve të fshatit të tij Rab, me gjuhën që flisnin tre studentë indasë që ai kishte takuar në Leiden të Hollandës (gjuhe e tyre ishte ose sanskritishtja, duke ditur se këta tre studentë ishin intelektualë, si duket ishin Brahmane [nga klasa më e lartë e shoqërisë indase], ose gjuha e Sri Lankës[3], vendlindja e tyre.

   

  Mbas këtij rizbulimi, prejardhja indase e Rromëve mbeti për shumë vjet pak e njohur, duke mos dalë nga qarku i dijetarëve[4] deri në epokën e miqësisë politike midis Jugosllavisë së Titos dhe Indisë së Nehrusë në lëvizjen e vendeve të painkuadruar, kur kjo informatë u popullarizua shumë gjerësisht, sidomos në Jugosllavi.

Kannauxh - qyteti i prejardhjes së Rromëve

  Megjithatë, fare pak përpjekje janë bërë që atëherë për të përkufizuar pikën e saktë të fillimit të dyndjes së popullit rrom, si edhe shkaqet e egzodit të tij, kjo deri tek lidhja që propozoi kohët e fundit profesori Erik Meyer, nga Parisi, midis kësaj ngjarjeje dhe një teksti që la kronikuesi arab Al ‘Utbi (961 — 1040) e që përshkruan midis të tjerash jetën e Mahmudit të Ghazniut. Në fakt, lidhjen midis mesymjeve në Indi të Mahmudit dhe egzodit të Rromëve, e kanë parandjerë disa hulumtues rromë, si Rajko Djuriç[5] ose Jan Hancock[6], por për arsyen se ishin mbështetur vetëm në kronika të pjesshme, të cilat përmendnin vetëm disa mësymje të kufizuara në veriperëndim të Indisë, ata nuk kishin si t'a përcaktojnë me saktësi mekanizmin e këtij egzodi.

Përkundrazi, një pjesë e shkurtër e Kitab al-Jamini (libri i [dinastisë së] Jamineve), shkruar nga Al ‘Utbi, është mjaft domethënës, sepse ai përshkruan midis të tjerash një sulme që çan shumë më larg sesa të tjerët në drejtim të Lindjes, duke arritur në qytetin e Kanauxhit, 82 km në veriperëndim të Kanpurit (në shtetin indas të Uttar Pradeshit).  Në fillim të shekullit XI-të, Kanauxhi (i njohur më parë me emrin Kanjakubxha dhe i gjendur jo larg nga Lakhnau dhe Agra, ku admirohet Taxh Mahalli) ishte kryeqyteti[7] intelektual e shpirtëror i Indisë së veriut. Jo vetëm brahmanët më të ditur të Indisë paraqiteshin sikur janë nga Kanauxhi (kjo është e vërtetë deri më sot) por ky qytet kishte arritur një nivel tepër të lartë në verat që sot quhen demokraci, tolerancë, të Drejtat e Njeriut, pacifizëm, urretje ndaj dhunës e mirëkuptim fetar. 

Mirëpo në dimrin 1018-1019, më 8 Shaban (ose 20 dhjetor), një pushtues i ardhur nga Ghazni (sot në Afganistan) sulmon Kanauxhin për të zaptuar popullsinë, për t'i shitur banuesit si skllevër e për të plaçkitur pasurinë e tempujve. Nuk është sulmi i tij i parë në veri të Indisë, por sulmet e tjerat nuk kishin tejkaluar Penxhabin dhe Raxhastanin, kurse kësaj radhe ai shtyhet deri në Kanauxh, ku jetonin atëherë 53 000 banorë. Atje, ai zapton gjithë popullsinë, "të pasur e të varfër, bjondë e ezmer, të cilët do t'i shesë si familje të tëra" në Kabul (teksti i Al ‘Utbisë). Këta njerëz u blenë nga pronarë të Horasanit e të Irakut lindor[8], të cilët "mbushen me këtë popullsi" (Al ‘Utbi)‚ farë na shtyn të shohim prejardhjen e Rromëve në këtë ngjarje? Arsyet janë disa :

1. Përcaktimi "bjondë e ezmerë" mund të shpjegojë diferencat midis ngjyrave të lëkures ndër Rromët e grupeve të ndryshme, duke qenë se në të vërtetë popullsia e këtij qyteti ishte e përzierë; midis të tjerash. Duke marrë parasysh të kaluarën e qytetit si një fuqi luftarake disa shekuj më parë, patjetër jetonin atje shumë raxhputë[9], të cilët ishin të ardhur nga vende të ndryshme, por ishin ngritur në një shkallë shoqërore më të lartë, si luftëtarë fisnikë (të quajtur kshatrija), si shpërblim për meritat e tyre dhe mund të përbënin një pjesë popullsie me ngjyrë[10].

2. Kapja e të gjitha klasave shoqërore duke përfshirë klasat më të larta, shpjegon pse Rromët e parë që mbërritën në Evropë u lidhën shpejt e me lehtësi me udhëheqësit më të lartë të shteteve evropianë, me mbretërit, me princët, me perandorët, me papët e Romës etj. Kjo shpjegon edhe faktin që shumë fëmijë rromë, kur u pagëzuan, patën si kumbarë fisnikë evropianë.

3. Larmia e prejardhjeve shoqërore të popullsisë së robëruar në Kanauxh, është edhe kjo një faktor vendimtar për të shpjeguar gjallërinë e gjuhës rrome deri më sot, gati një mijë vjet mbas eksodit. Sociolinguistika ka treguar gjithmonë në histori se kur një popullatë e migruar është shumë e përzierë nga ana shoqërore, atëherë gjuha e saj jeton e fuqishme për shumë shekuj, kurse kur emigron vetëm një grup shoqëror ose profesional, atëherë gjuha e këtij grupi humbet shumë më shpejt.

4. Nga ana tjetër, uniteti i vendit të nisjes shpjegon koherencën e madhe të elementit indian në të gjithë dialektet rromë, pasi diferencat midis të folmeve rrome u formuan sidomos nga futja e fjalëve të huazuara në Evropë në kontakt me realitetet e reja, sidomos zakonore (veshjet, ushqimet, traditat, feja), administrative e teknike (psh. fjalët si pushim, bashki, ndikim, shtypshkronjë, kaçavidë, xhaketë, etj... si dhe emrat e kafshëve dhe bimëve evropiane). Ky argument hedh poshtë hipotezën e prejardhjes së Rromëve nga një aglomerat i thjeshtë fisesh djombë[11] ose të fiseve të tjera, cilatdo qofshin.

5. Eshtë e mundur që në Kanauxh jetonin shumë artistë djomba[12], si në të gjitha qytetet e rafinuara. Si kryeqytet kulturor e shpirtëror i vendit, Kanauxhi ka tërhequr pa tjetër shumë artistë, midis të cilëve Djombët ishin në një numër të madh. Djombët e atëhershëm ndoshta kanë lidhje me një grup socio-profesional që jeton në Indi, e që quhet sot Djomë. Duhet theksuar se Djombët nuk përbëjnë një grup etnik, por profili i tyre i përbashkët është socio-profesional. Mirëpo, kur popullsia e Kanauxhit u shpërnda në Horasan, është qartë se artistët djombë ranë në sy të popullsisë vendase, gjë që solli si pasojë faktin që njerëzit filluna ta përdornin termin «Djombë » për ta emërtuar tërësinë e popullsisë së rrëmbyer në Kanauxh, e cila mund të ketë përvetësuar këtë fjalë si pasojë për tu vetemërtuar (perkrah emertimit Sind me kuptim Indas, nga vjen ndoshta emertimi i fiseve Rrome të Gjermanisë: Sinte).

6. Fakti që kemi të bëjmë me një popullsi qytetare, shpjegon se zanatet e bujqësisë janë të rallë midis Rromëve, deri më sot.

7. Siç duket, nga kjo mësymje shpëtoi vetëm një grup refugjatësh, të cilët u larguan drejt Benaresit, nga u nisën më vonë për t'u vendosur në disa fshatra afër qytetit Rançi (në jug të Biharit). Në këtë zonë flitet gjuha sadri, me të cilën rromishtja afrohet më shumë në krahasim me gjuhet e tjera indiane, duke lejuar një farë komunikimi;

8. Siç e vuri re etnologia rrome Rezmyvesh Melinda, folësit e gjuhës sadri, kur pijnë nëpër ceremoni, akoma sot derdhin në tokë disa pika pije para se ta konsumojnë, duke thënë "për vëllezërit tanë të cilët era i çoi larg prej nesh, përtej maleve"; ka shumë mundësi që të bëhet fjalë për skllevërit të zaptuar nga Mahmudi, domethënë për paraardhësit e rromëve; kjo çështje duhet hulumtuar më në hollësi.

9. Hynesha mbrojtëse e qytetit të Kanauxhit ishte Kālī, e cila deri më sot gëzon shumë popullaritet midis Rromëve. Emri i vjetër i Kanauxhit ishte Kanjakubxha, fjalë që do të thotë "virgjëresha gungaçe". Kjo ishte nofka e një gungaçeje të devotshme ndaj perendisë Krishna, të cilës Krishna një ditë ia shëroi trupin duke e bërë të bukur e të shendetshëm, sepse ajo ia kishte lyer këmbët me vaj, me shumë respekt e dashuri. Mirëpo "virgjëresha gungaçe" ishte një kualifikim i Durgës, hyjneshës luftarake, e cila ishte vetë një nga shembulltyrat e Kalisë (J. Gamonet). Me fjalë të tjera, kemi një identitet: Kanjakubxha ("virgjëreshe gungaçe") = Durga = Kali.

10. Përsa i përket qëndrimit në Horasan, siç permëndet në tekstin e Al ‘Utbisë, ky qëndrim na shpjegon për praninë e një numri të konsiderushëm fjalësh perse në gjuhën rrome (afërsisht 70 rrënjë fjalësh perse ekzistojnë në leksikun e rromishtes — që mund të krahasohen me 900 rrënje indiane e 220 greke), duke ditur se Horasani është një krahinë ku gjuha kryesore ishte persishtja.

              Për më shumë, të paktën tre elemente linguistikë mbështesin këtë lokalizim :

11. Nga gjithë gjuhët moderne indo-ariane vetëm gjuha braxh (ose braxh bhakha, e folur prej 15 milionë vetësh në perëndim të Kanauxhit) dallon gjininë mashkullore (jo ose vo) dhe gjininë femërore (jā ose vā) në vetën e tretë të peremrit vetor njëjes (gjuhë të tjera, zakonisht jé, vé  - por rromishtja mashkullore ov, femërore oj) ;

12. Nga gjithë gjuhët moderne indo-ariane, vetëm të folmet e zonës së Kanauxhit, të një pjese dë braxhit dhe të nepalit (100 km larg Kanauxhit) kanë në njëjës, si rromishtja, një mbaresë mashkullore në ~o (ose ~au = o), p.sh. purano « i vjetër » (gjuhë të tjera purana), taruno (gjuhë të tjera taruna, sinto tarno, rromisht terno) ;

13. Mbi të gjitha, nga gjithë gjuhët moderne indo-ariane, vetëm awadhi (e folur nga më se 20 milionë vetë, në një zonë të gjerë në lindje të Kanauxhit) posedon, si rromishtja, një formë të gjatë të prapashtesës posesive. Nuk është thjesht një koinçidence e fenomenit, por këto prapashtesa janë identike : përveç formës së shkurtër, e cila është e përbashkët me gjuhët e tjera (~kā, ~kī, ~kē), gjuha awadhi ka një seri të gjatë ~kar(ā), ~kerī, ~kerē, si në shumë të folme rrome të stratës më të vjetër, sidomos ato të Maqedonisë, të Bulgarisë, të Sllovakisë e të Rusisë si edhe në Sinto.

SHKURTIMISHT PËR HISORINË E KANAUXHIT QË NGA LASHTËSIA E DERI TË MËSYMJA E VITIT 1018

              Që në kohët e lashta, Kanauxhi ka luajtur një rol të rëndësishëm në historinë e Indisë. Pikë

së pari ky qytet ka qenë kryeqytet i Panjçalëve[13], të cilët bashkë me fisin Kuru përbënin rreth vitit

1000 para erës sonë dy fiset më kryesore të luginës së lumit Gang. Rëndësia e Kanauxhit ra më vonë dhe ai mbeti një qytezë modeste deri në shekullin e V të erës sonë, por fitoi përsëri rëndësi në periudhën e dinastisë së Guptave të vonshëm, mbasi u bë atëherë kryeqytet i Maokharëve të cilët sundonin në veri të lumit Gang. Dinastia e Pushjabutive, gjithashtu pjesë përbërse e dinastisë së Guptave të vonshëm, mbretëronin atëherë në një qytet shumë të rëndësishëm që quhej T'haneshvar, por i pari nga ata që u bë me të vërtet i famshëm ishte Pabhakaravardhana. Ky pati dy djem : Raxhjavardhana dhe Harshavardhana. E bija e tij, Raxhjashri, u martua me Grahavarmanan, sovran i Kanauxhit.

              Mirëpo, në fillim të shekullit të VII, ndërsa Raxhjavardhana korrte fitoret radhazi kundër luftëtarve Hunë, i ati tij Prabhakaravardhana vdiq duke i lënë fronin e T'haneshvarit. Paskëtaj, në vitin 606 mbreti i Malvës Devagupta sulmon Kanauxhin, ndërsa Shashanka, mbreti i Bangladeshit, vret Grahavarmanin. Njëkohësisht gruaja e tij Raxhjashri rrëmbehet[14] si duket nga Shashanka, por dëshmitë për këtë rrëmbim nuk janë të plota, i sigurt është vetëm fakti që Shashanka ka vrarë Grahavarmanin (i njëjti Shashanka disa vjet më vonë do të vrasë edhe Raxhjavardanin në mes të një darke "pajtimi"). Sapo morrën vesh për rrëmbimin e motrës, vëllëzërit Raxhia e Harsha u vërsulën në një luftë pa mëshirë për ta shpëtuar motrën e tyre, siç tregon Bana, autor dramatik indian i shekullit të VII. Eshtë për të shenuar se kur u vra burri i saj, e reja Raxhjashri e martuar me Grahavarmanin në moshën 13-14 vjeçare, nuk ndoqi traditën të digjej gjallë në shenjë zie, siç kishte bërë e ëma Jashomati kur i vdiq burri. Raxhjashri u arratis nga rrëmbyesi i saj, dhe më në fund vëllëzërit e saj e gjetën të gjallë në malet e Himalajës.

              Po atë vit Raxhja hoqi dorë nga pushteti për t'ju kushtuar shpirtërisht shërbimit fetar për

Zotin; atëherë Harsha hypi në fronin e Kanauxhit sipas kërkesës së Kuvendit të qytetit. Si duket ai këtë detyrë e pranoi vetëm përkohësisht deri sa të kurorezohet një mbret tjetër. (Harsha ishte atëherë vetëm 16 vjeç), por Kanauxhi më vonë u bë kryeqyteti i mbretërisë së tij. Duhet nënvizuar se motra e tij Raxhjashri luajti gjithashtu një rol politik sepse ajo merrte pjesë në këshillin mbretëror të Kanauxhit, si dhe jepte mendimet e saj. Harsha filloi një seri betejash, të cilet i siguruan shpejt një autoritet të madh në gjithë pjesën veriore të Indisë; Si duket ka nënshtruar edhe Nepalin, Sindin, e ndoshta edhe Kashmirin. Megjithatë në vitin 620 u mposht nga forcat e Dekanit (pjesa jugore e Indisë) të drejtuar nga Pulakeshini i II-të. Edhe pse këtë betejë Harsha e humbi, ajo që vendimtare për të ndalur rrugën e forcave ushtakare të Pulakeshinit drejt veriut. Kjo betejë pati një rol të madh sepse pamja e mijëra luftëtarve të vrarë nga të dyja palët ndërroi plotësisht mendimin e Harshës, i cili hoqi dorë nga lufta për të zgjeruar mbretërinë dhe filloi të kërkojë aleancat nëpërmjet negocimeve dhe marrëveshjeve. Po në këto vite Harsha filloi t'i kushtohet krijimit letrar dhe filozofisë; si dramaturg, ai është autor i Ratnavalisë, një pjesë teatrale që luhet deri më sot. Në vitin 643 ai thirri në qytetin Prajagë një konferencë për të lehtësuar dialogun e për të zbutur konfliktet fetare. Harsha siç duket ishte budist, por tregonte interes për fetë e tjera dhe veçanerisht për Xhainizmin.

              Kur vdiq Harsha një uzurpator mori pushtetin në Kanauxh por falë ndërhyrjes së ambasadorit të Kinës, pushteti iu kthye për një farë kohe trashigimtares së tij të ligjshme. Megjithatë, kjo nuk pengoi shpartallimin e perandorisë që kishte ngritur Harsha, fillimisht me luftë e më vonë me negocim. Gjatë dyzetë viteve të mbretërimit të tij, autoriteti i Harshës ishte i pakontestuar, megjithse ai vetë nuk bëri përpjekje për të centralizuar shtetin. Qyteti i Kanauxhit në kohën e tij lulëzoi në një mënyrë të jashtëzakonshme, dhe udhëtari kinez Siueen Cang e përshkruan me entuziazëm: qyteti shtrihej rreth shtatë kilometra gjatë lumit Gang, dhe në të ngriheshin 100 monasterë budiste e 200 shenjtore hinduiste. Nga epoka e Harshës sot ka mbetur në Kanauxh vetëm një shenjtore pjesërisht e rrënuar, që vizitohet deri më sot e që quhet Axhaipāl.

              Kanauxhi përsëri merr rëndësi rreth një shekull më vonë, në vitin 730 kur mbreti i tij Jashovarmana nënshtron Magadhan dhe Gaodat, sulmon Bangladeshin por mposhtet nga Lalitaditija, mbreti i Kashmirit. Po në të njëjtën kohë shfaqet në brigjet e Gangut një fuqi e re: Gurxharët, luftëtarë shtegtarë, paraardhës të raxhputëve. Fiset kryesore të tyre ishin Paramarët, Qahumanët, Solankët, e sidomos Pratiharët. Gurxharët përmenden për herë të parë në epokën e Harshës, por nuk kemi të dhëna të sakta për ata deri në fund të shek.VIII. Shteti i tyre shtrihej deri në Raxhasthan, dhe përbënte një fuqi të aftë për t’u bërë ballë arabëve. Rreth vitit 800, sunduesi i Bangladeshit Daharmapala rrëzoi Indraxhudinë nga froni i Kanauxhit dhe e zëvendësoi me Çakraxhudin, të cilin e përmbysi njëzetë vjet më vonë Nagabadha i II-të (800-833). Kanauxhi atëhere u bë kryeqyteti i Pratiharëve.

SULMI I MAHMUDIT NGA GHAZNI

Goditja fatale kundër qytetit erdhi nga jashtë, me ardhjen e Mahmudit nga Ghazni. I ati i Mahmudit, Amir Subuktigin kishte hypur në fronin e Afganistanit në vitin 976: me prejardhe skllave, ai kishte marrë për grua të bijen e Alptiginit, themeluesi në vitin 963 i dinastisë që mbretëronte në Ghazni. Deri atëherë synimet e muslimanëve në Indi nuk kishin shkuar përtej Sindit, i qeverisur nga Jakub Ibn-Lais. Në prag të vitit 1000 presioni u rrit në drejtim të lindjes. Megjithëse Xhajapala, sunduesi i Penxhabit, i bëri ballë në vitin 979 Subugtikinit, koalicioni që bënë krerët e Lahorës, Axhmirit e Kanauxhitpër tu mbrojtur u mposht në vitin 988 afër Lemkhanit. Xhajapalit iu desh të tërhiqej nga Kabuli, kurse Subuktigini vazhdoi sulmet e tij në Penxhab dhe Raxhasthan, por ajo që i intereson më shumë janë viset afgane. Mbas vdekjes së tij i biri Ismail vazhdon fushatat, por në vitin 998 i vëllai ,Mahmudi i famshëm, e rrëzon dhe mbretëron nga 998-1030. Kjo shënon fillimin e ndikimit musliman në veriun e Indisë. Duhet nënvizuar se Mahmudi përveç Afganistanit trashëgoi edhe Horasanin. Edhe pse sulltani i famshëm kishte sjellë në oborrin e tij gjithë rafinimin dhe madhërinë perse, duke nxitur artet edhe shkencat, kjo bujari nuk tërhoqi të gjithë dijetarët e epokës. Firdausi[15], poet i njohur persian, dhe Al Biruni, udhëtar arab, u larguan prej tij ndërkohë që Aviceni as nuk i’a pranoi ftesën. Perandoria e Ghaznit shtrihej nga deti Kaspik deri në Penxhab dhe mbështetej ekskluzivisht në një politikë plaçkitjeje. Sulmet drejtuar kundër sheteve indianë kishin për qëllim të sjellin pasuri dhe jo të aneksojnë territore. Sulmet kundër shenjtoreve pagane ishin vetëm një pretekst për të plaçkitur tempujt indianë, por ata i sollën Mahmudit një famë të madhe në botën muslimane. Nga 1001-1027, Mahmudi bëri 17 sulme kundër Indisë. Më 1001 mposhti ushtrinë e Xhajapalit, që dogji atëherë veten, duke i lënë fronin Anandapalit; po atë vit Mahmudi plaçkiti Lahorin. Me 1004 nënshtroi Multanin, megjithëse ky shtet ishte musliman, dhe një vit më vonë nënshtron Panxhabin.

              Mahmudi vendosi atëherë të gjunjëzojë përfundimisht shtetet indianë duke iu prerë atyre rrugën e Multanit. Sulmi i vitit 1008 hasi në koalicionin e gjërë të sovranëve të Panxhabit,Uxhainit, Gualiorit, Kanauxhit, Kalanxharit, Delhit, dhe Axhmirit, por ky koalicion u mposht afër Peshvarit. Lajmi i vdekjes së Anandapalit shkaktoi një panik të paparë në radhët e luftëtarëve Indas. Mahmudi vazhdoi sulmet sidomos në krahinat me shumë shenjtore: Me 1010 kundër Mathurës, më 1014 kundër Thaneshvarit, më 1018 kundër Kanauxhit, e më 1024 kundër Somnantit. Fushata e madhe e dimrit 1018 i solli atij 53 000 njerëz të zënë peng që u shitën secili 2-10 dirhamë, 385 elefantë, e qerre të tëra me flori, rubinë, perla e thesarë të ndryshëm për një vlerë mbi tre milonë dirhamë.

              Në disa raste Mahmudi u praps nga popullësia vendase si psh. në vitin 1015 në Kashmir, por ai hasi edhe sovranë që u dorëzuan pa asnjë rezistencë, sikurse Xhaiçandi në Kanauxh. Tregohet se vetëm Raxhputët shfaqën një rezistencë heroike nga a cila doli fjala xhohar që përdoret për të cilësuar trimat që më mirë vdesin sesa të rrojnë me turp: Kur këta xhoharë e shihnin veten të humbur, hidheshin mbi armët e armiqve për të vdekur me nder, kurse gratë e fëmijët preferonin të digjeshin sesa të binin në duart e barbarëve. Dinastia e Jaminëve (pasardhësit e Mahmudit) u zhduk një shekull pas vdekjes së tij.

Kronisti Al-Utbi

              Jeta e Mahmudit të Ghaznisë është mjaft e njohur tashmë, falë librit « Kitab al-Jamini », i shkruajtur nga kronisti Abu Nars Al-Utbi, i lindur në Raj rreth vitit 960. Ai u rrit pranë xhaxhait të vet në Horasan. Pas vdekjes së xhaxhait të tij, i riu Al-Utbi u bë sekretar i komandantit të ushtrisë së Horasanit (nga 988 deri më 993), më pas i Subuktiginit, sundues i Ghaznisë, dhe pastaj i djalit të tij Isma’il, të cilin si duket ai e bindi që të largohej nga pushteti në favor të të vëllait, sulltanit Mahmud.

              Në vitin 999, thuhet se Mahmudi dërgoi Al-Utbinë si ambasador në Gharshistan ku  ky i fundit bindi sunduesin që të njihte autoritetin e zotërisë së Ghaznisë. Në vitin 1021 ai përfundon « Kitab al-Jamini », për lavdinë e Mahmudit, që i solli një funksion të rëndësishëm në Kanxh Rustak. Një grindje me vizirin bën që të shkarkohet nga funksioni dhe atëherë ai hyn në shërbim të Mas’udit, djali i sulltanit. Pas kësaj ngjarjeje, asgjë nuk dihet për Al-‘Utbi-në, përveç faktit që ai vdes rreth vitit 1030. Përveç « Kitab al-Jamini » (i cili mbeti si dorëshkrim deri me 1895, vit kur u botua në Kajro), ai kishte shkruar edhe libra të tjerë, të gjithë të humbur.

              Më 1186, Abul Sharafi i Jabardikanit, përktheu Kitab al-Jaminin nga arabishtja në persisht, për t’i treguar sunduesit të atëhershëm se si mizoria, padrejtësia dhe korrupsioni i çojnë mbretëritë drejt fundit. Titulli i veprës në persisht është Kitab-i Jamini dhe gjuha e përdorur është më e kuptueshme se sa formulimet e pakuptueshme të origjinalit.

Kannauxhi sot

              Kanauxhi rishfaqet në histori në 1539 në kohën e fitores së Sher Shahut mbi Humajumin. Sot mbeten nga ky kryeqytet i fuqishëm hindu vetëm disa gërmadha të zymta. Kanauxhi numëron përsëri rreth 60 000 banorë, por qyteza njihet në Indinë e sotme vetëm për prodhimin e esencave (ndërmarrja Ittar). Nga periudha madhështore e Harshës, mbeten vetëm gërmadhat e një tempulli hinduist, që quhet Axhaipal, dhe disa objekte në muzeun arkeologjik.

              Megjithatë, kujtimi i Kanauxhit të vjetër, kryeqytet i lavdishëm i shfarosur nga pushtimi musliman, ka mbetur i gjallë në identitetin e më se 5 milionë indianëve që jetojnë në qendrën dhe në veriun e Doabit (Kanauxh, Kanpur, Farrukhabad, Etawah, Hardoi, Shahxhahanapur, Pilibhit). Këta banorë thonë që flasin gjuhën « kanauxhi » - dhe jo hindin perëndimor ose braxhin, në një kohë që ky « kanauxhi » nuk është gjë tjetër veçse një formë e braxhit, dhe braxhi veçse një nga gjuhët kryesore mbi të cilat u ndërtua gjuha hindi. Duket qartë nga ky fakt që « kanauxhi » klasohet si gjuhë më vehte jo për arsye linguistike, por për respekt ndaj opinionit publik.

Hezitime dhe arsyetime

              Eshtë e qartë që zbulimi i librit të Al-Utbisë hedh dritë në një numër të madh pikëpyetjesh, të cilave edhe më parë arsyeja i kishte sjellë disa elemente përgjigjeje. P.sh disa autorë kishin folur për disa valë të njëpasnjëshme largimi nga India, por asnjë element objektiv nuk ka mbështetur deri më sot këtë hipotezë. Në të kundërt, fakti që elementi aziatik në gjuhën rrome paraqet një homogjenitet që bie në sy, pa ndarje dialektale të thellë, me një qëndrueshmëri shumë të madhe të formave, tregon që e gjithë popullsia në origjinë të popullit rrom vinte nga një krahinë e vetme e Indisë, pa dyshim mjaft e kufizuar gjeografikisht. Fakti është se gjithë baza aziatike e rromishtes duke filluar nga elementet indiane, perse, armene edhe deri tek ai grek — (meqenëse një pjesë e mirë e elementit grek të rromishtes u përfshi në rromisht që në Azinë e Vogël, sepse në epokën kur Rromët kaluan në këtë zonë, nuk kishte akoma Turq, por vetëm Grekë dhe Armenë) shfaq vetëm një ndarje dialektore, që ka të bëjë me një mbaresë foljore, kurse të gjitha ndarjet e tjera dialektore janë shfaqur më vonë, në  Evropë. Origjina e Rromëve të ardhur nga i njëjti dhe i vetmi qytet indian, Kanauxh, vërteton pra të dhënat gjuhësore.

              Nga ana tjetër, dimë që nuk ekziston më në Indinë e sotme asnjë popullsi e veçantë që të ketë

një lidhje të afërt me popullin Rrom. Grupet e shumta shtegëtarë të quajtur në Indi « Gypsies» nuk kanë asnjë farefisni, afri ose lidhje gjenitike me Rromët. Emërtimi i tyre vjen nga policia koloniale angleze që, në shekullin e XIX, i ka quajtur « Gypsies » në analogji me « Gypsies » në Angli, bilem u ka aplikuar të njëjtat rregulla diskriminuese me ato të « Gypsies » të Britanisë së Madhe. Me vonë, kërkuesit evropianë, të bindur që « nomadizmi » është një element përbërës i identitetit Rrom, ngulën këmbë duke krahasuar Rromët me këta « fise shtegëtarë », pa gjetur pika të sakta të përbashkëta, dhe kjo për faktin e thjeshtë që kërkimet e tyre ishin të orientuara në mënyrë të gabuar nga paragjykimet e tyre mbi grupet me mënyrë jetese të levizshme, kurse tashmë është më se e vertetë që paraardhesit Indianë të Rromëve ishin jo vetëm të ngulur, por edhe qytetarë. Këmbëngulja e etnografëve për të kërkuar farefisni të Rromëve midis popullesive të ashtu quajtura «Gypsies », është pa dyshim një nga arsyet e vonesës së kërkimeve në këtë fushë. Mirëpo, të kërkosh midis « Gypsies » të Indisë stërgjyshërit – ose kushërinjtë e Rromëve – është pothuajse po aq absurde sa të kerkosh midis shoferëve të taksive së Moskës stërgjyshërit – ose kushërinjte –  e shoferëve të taksive ruse të Parisit : në të dyja rastet, është emigrimi që ka diktuar profilin e ri social (këtu shtegëtim, atje shofer). Edhe këtu teksti i Al- ‘Utbise, duke folur për një popullsi qytetare të ngulitur, lejon të tejkalohen krahasimet asimilimet ? (spécieuses) artificiale midis Rromëve dhe « Gypsies » të Indisë.

              Përsa i perket pohimeve mbi ngjajshmërine e pretenduar midis rromishtes ose kesaj apo asaj gjuhe indiane (në rastet me të shpeshta vihet në dukje panxhabi dhe raxhastani), ata janë vetëm instrumente të nacionalistëve folës të këtyre gjuhëve për të rritur artificialisht shifrën e popullsisë së shqyrtuar, sepse asnje e dhënë gjuhësore nuk mbeshtet këtë gjoja ngjajshmëri. Është e mundur të formulohet në një mënyre tjetër kjo mungesë e një lidhjeje specifike, duke thene që hindishtja, nepalishtja, panxhabishtja, guxharatishtja etj. janë njëlloj të ngjajshme me rromishten. Vetëm një gjuhë duket sikur bën përjashtim : gjuha sadrī, e folur nga banorët e afërsisht njëzetë fshatrave në veri të qytetit Rançi në jug të Biharit. Këta banorë kanë ardhur nga Benaresi, ku ishin ngulur prej kohësh, pas ikjes nga një zonë « pak më në veri » – siç thonë ata vetë –. Sidoqoftë, kerkime sistematike duhet të ndërmerren për të vërtetuar ose përgënjeshtruar përshtypjen e komunikimit, me të lehtë midis Rromëve dhe folësve të kësaj gjuhe sesa midis Rromëve dhe folësve të të gjitha gjuhëve të tjera indiane, sepse deri me sot disponohen vetëm deshmi subjektive të sjella nga fqinjët e këtyre popullsive, dhe jo nga ndonjë studim serioz.

Legjendat

              Eshtë e qartë se duke marrë parasysh argumentet e dhënë në diskutimin e mësipërm lidhur

me origjinën e Rromëve (siç na lejojnë shkrimet e Al-Utbise t’a përcaktojmë në kontekstin e disiplinave të ndryshme të kërkimit), legjendave të shumta të përhapura që nga shekulli i XIX nëpërmjet rrëfenjave themeluese të etnogjenezave mitike Rrome nuk u mbetet veçse një interes folklorik. Disa hidhen poshtë shumë shpejt, si për shembull ajo e Rromit të dënuar të endet, sepse ai kishte pranuar të farkëtonte gozhdat e kryqëzimit. Anakronizmi i një historije të tillë, vetë struktura e saj, e vendosin në rangun e legjendave, që në të vërtetë tregojnë thjesht një qëndrim specifik të kishave, që kerkojnë të justifikojnë persekutimet kundër Rromëve, qëndrim që mund të vemë në paralel me akuzimin global kundër popullit çifut, i akuzuar për kryqëzimin e Krishtit, kjo gjithashtu për të justifikuar persekutimet dhe antisemitizmin. Të fabrikosh gozhda është një krim i vogël në krahasim me vrasjen e Krishtit, por fakti, i permendur në disa variante, që është bërë duke qenë në dijeni të pasojave, hedh në pah një bashkëfajësi të urryer që nuk meriton falje – dhe i hap rrugën të gjitha persekutimeve.

              Një legjendë tjetër, e përhapur midis të tjerash nga tregimet me figura të shekullit të XIX, shpjegon që një plakë Rrome paska shpëtuar Jezusin fëmijë duke e kaluar fshehurazi në bohçen e saj gjatë masakrës së fëmijëve, masakër e urdhëruar nga mbreti Herod i Judesë (Masakra e të Shenjtëve të Pafajshëm). Si shpërblim për këtë akt të mirë Rromët kanë « të drejtë të vjedhin deri në pesë lekë në ditë, pa rrezikuar që kjo t’u quhet mëkat », thotë rrëfenja, që bie edhe kjo gjithashtu në fushën e përçartjes së devotshme për shkak të karakterit të saj naiv – por, duhet nënvizuar, me pak raciste se legjenda e gozhdave të kryqëzimit.

              Ekzistojne gjithashtu edhe legjenda që  i referohen një periudhe më të hershme në histori, si për shembull ajo e Rromëve që kanë lindur nga një grua që Adami paska njohur me përpara se Evën, që paska qenë e ëma e Tubal-Kainit, mjeshtrit të parë të farkës. Dhe një tjetër, që qarkullon akoma në Karpate, sipas të ciles Zoti paska krijuar Adamin nga balta, dhe menjehere me pas Ciganin nga eskrementet; ekziston edhe një version që shpjegon se ai i krijoi të dy nga balta, por ua dha jeten të parit me frymen e tij dhe të dytit me pordhën e tij – gjë që do të shpjegonte që është shumë e pahijshme të pjerdhësh në publik tek Rromët, sepse kjo i kujton origjinën e tyre. Në të vërtetë rrëfenja të tilla çnderojnë më shumë ata që i shpikin dhe i shperndajnë sesa ata që shahen në to.

              Më së fundi ka akoma një legjendë, po aq fantaziste sa edhe të tjerat, por që është bëre e njohur sepse në shumë libra citohet gati si një hipotezë shkencore. Arsyeja e këtij « suksesi » është pa dyshim se historia e Iranit është më pak e njohur në Evropë sesa historia e Krishtërimit. Bëhet fjalë për rrëfenjën e famshme të Firdusit ( një version më prozaik dhe më i islamizuar i së cilës gjendet tek i devotshmi Hamza i Ispahanit), sipas të ciles Bahram Gur paska thirrur në shekullin e katërt 12 000 muzikantë Luri nga oborri i të vjehrrit16 për të zbavitur popullin e tij. Ai i paska dhënë secilit nga një thes me grurë, një ka dhe një gomar dhe i ka urdhëruar të punojnë tokën ditën dhe të bëjnë aheng në mbrëmje. Një vit me vonë, Luret kishin ngrënë grurin dhe kaun, dhe u debuan nëpër rrugët e botës, me gomarin e tyre dhe mallkimin e sunduesit. Përsëri kjo legjendë tregon më shumë për paragjykimet e atyre që e bëjnë të besueshme sesa për zhvillimin historik të fakteve.

Legjenda Egjiptjane

              Ose Rromët e parë kuptuan se ishte në interesin e tyre që t’i marrin për egjiptjanë të dëbuar

nga muslimanet ose të dënuar të bredhin si vuajtje për braktisjen e fesë së krishterë, ose disa prej tyre kanë qëndruar me të vërtetë në një nga krahinat e shumta të Azisë së vogël ose të Greqisë (Methon në Peloponez për shembull) të quajtura « Egjipti i vogël » për arsye të begatisë dhe të gjelbërimit të tyre. Shumë shpejt fallxhoret cigane u quajten Aiguptisai  « Egjiptjane », dhe klerikët u ndaluan njerëzve të hedhin fall tek ato. Dihet që emri egjiptjan për të emërtuar ciganët nuk është i kufizuar vetëm në Ballkan por gjendet gjithashtu në Hungari në formën « populli i Faraonit » dhe në perëndim për të quajtur Rromët që kanë arritur deri në Angli dhe Spanjë (Gipsy dhe Gitano vijne të dyja nga  « Egjiptjan »)

              Në të dyja rastet, prestigji i Egjiptit dhe tregimet për persekutimet që të krishterët kanë vuajtur në atë vend,  i ka sjellë një bazë më të mirë legjendës Egjiptjane sesa të vërtetës indiane dhe ka favorizuar nxjerrjen e leje-kalimeve dhe letër-rekomandimeve të lëshuara nga princët dhe nga papa. Një krahasim bashkëkohor mund të bëhet me Rromët e ardhur nga Rumania për në perëndim që thonë se janë refugjatë bosnjakë – version  që shitet më mirë sesa origjina e tyre e vërtetë.  Shumë popuj gjatë rrjedhës se historisë kanë fshehur identitetin ose rindërtuar origjinat e tyre për të fituar avantazhe materiale ose morale (cf. mitet e origjinës të shumë kombeve).

              Në të vërtetë, arsyeja e parë që ka bërë që Rromët të quhen « Egjiptjanë » është një ngatërresë me një popullsi që vërtet ishte egjiptjane dhe që duket se ka ardhur në shekullin e IV në Azinë e Vogël dhe në Ballkan (flitet për 300 000 ushtarë por dihet që tekstet e lashta i ekzagjerojnë shifrat). Kjo popullsi tërhoqi imagjinatën e fshtarëve bizantinë dhe kur Rromët e parë bënë të njëjtën rrugë nga lindja etiketa ju dha të sapoardhurve. Nga ana tjetër të gjitha krahinat pak më të gjelbërta (jo vetëm Methon e Peloponezit) quheshin « Egjipti i vogel » dhe meqënëse Rromët për probleme pastërtie kërkonin livadhet pranë brigjeve të lumenjve, të dy elementet e forcuan njëri-tjetrin për të bëre të besueshme këtë etiketë Egjiptjanësh.

             

              Në këto kushte, kuptohet se në çfarë mënyre e vërteta mbi origjinen e Rromëve u harrua gati tërësisht të paktën gjatë një shekulli e gjysmë, deri sa u gjet përsëri nëpërmjet krahasimit të fjalëve « malabarçe » të tre studentëve indianë të Lejdes në Hollandë, bashkënxënës të pastorit hungarez të Transilvanise Valji Istvan, dhe atyre të Rromëve të vendit të tij. Rrëfimi që ai i beri librashitesit Szatmar të Vjenes, tregon që këta të fundit njohën « pa problem as hezitim » fjalët « malabar » - gjë që na çon në fillim të këtij prezantimi.

             

              Tani që largimi nga India është pak a shumë i sqaruar, duhet të bëhen kërkime mbi kushtet e mëtejshme të këtij emigrimi të madh : në veçanti, kur dhe si popullsia e Kanauxhit e dërguar në skllavëri në Korasan e në viset kufitare17 u bashkua për të marrë rrugën drejt perëndimit, d.m.th drejt Azisë së Vogël dhe Ballkanit, dy krahina shumë të mëdha pjesë përbërëse të perandorisë bizantine të atëherëshme. Meqënëse dokumentacioni historik në persisht, në arabisht dhe në armenisht  është shumë  më i begatshëm sesa ai që mund të gjendet në Indi (siç dihet ishte tradita gojore dhe jo  ajo e shkruar që ishte shtylla e prestigjit të kulturës Indiane), duhet të jetë relativisht e lehtë të skicohet, mbi bazën e dokumenteve autentike, kjo periudhë e dytë e historisë së Rromëve.

Bibliografi :

Devahuti, D. Harsha. A political Study. Oxford,1971.

Eliott H. M. & J. Dowson. The History of India as Told by it Own Historians. Vol. 2. London, 1867-1877.

Gamonet, J. Présentation succinte du règne de Harsa de Kanyakubja. Paris (ms.), 1999

Kieniewicz ; J. Historia Indii. Wroclaw, 1985.

Meyer, E. Questions et hypothëses sur la migration des Rroms depuis l’Inde. Paris (ms.), 1999.

Wink, A. Al-Hind. The Making of the Indo-Islamic World. Vol. 2. Leiden, 1990 dhe 1997.

             

---

[1] Këto dokumenta u botuan në revistën Informaciaqo Lil n. 7-9 të vitit 1992.

[2] Në fakt, një popullësi me preardhje egjiptjane kishte ardhur në Ballkan  që në shekullin IV-t  më saktë midis 306-338 , sipas një dokumenti të arkivave të Vatikanit të zbuluar nga historiani britanik Hugh Poulton. Ndoshta bëhej fjalë për grupe të krishterë të kishës kopte (dihet që persekutimi kundër Koptëve arriti kulmin në vitin 304). Me sa duket Evgjitët (që quhen gjithashtu Jevgjë ose Ashkali) janë mbasardhësit e këtij emigrimi, që u ka lënë mbresa të thella fshatarëve ballkanas, deri sa ata kanë kujtuar se rromët, të cilët gjithashtu kanë ardhur në Evroopë nga Azia e vogël, rreth një mijë vjet më vonë, ishin edhe ata Egjipjanë. Fakti që Rromët u përqëndruan në krahina me tregti të zhvilluar, që shpeshherë quheshin "Egjipte të vogla", ka forcuar këtë ngatërresë.

[3] Sipas profesorit Erik Mejer, "ata ishin si duket banorë të ishullit Sri-Lanka, të dërguar nga kryeqyteti i vendit, Kolombo, nga Shoqëria e Indisë Orientale, [më saktë] njerëz të quajtur "Burgerë", që flisnin holandisht si gjuhë amtare, meqenëse ishin mulatë, por që njihnin edhe gjuhën e Sri-Lankës. E vetmja pengesë është se ata ishin regjistruar si "Malabarë" [popullsi e Indisë jug-perendimore], por në të folurën e asaj kohe, emri "Malabar" mund t'u jepej të gjithë njerëzve të ardhur nga jugu i nën-kontinentit indian. Prania e stdentëve me prejardhje nga Sri-Lanka rreth vitit 1770, në Hollandë është vërtetuar".

[4] Si do që të jetë, disa shkrimtarë e kanë përmendur në disa vepra letrare që në shekullin XVIII-të, si për shembull rromi Ion Budai-Deleanu në veprën e tij "Ciganiada".

[5] Rajko Djuriç, Romi u Evropskoj Knjizhevnosti - Beograd, 1996 (fq. 9).

[6] Ian Hancock, Siobhan Dowd & Rajko Djuriç, The Roads of the Roma — Hatfield, 1998 (fq. 15-16).

[7] Kannauxhi kishte arritur shkallën më të lartë të shkëlqimit të tij nën mbretërinë e Harshës (sh. më poshtë) në shekullin e VII-të, por historiani Jan Kieniewicz çmon se, edhe mbas vdekjes së tij, në 647, "mbarësia ekonomike dhe zhvillimi kulturor nuk u zbeh në këtë qytet, duke e bërë atë kryeqytet intelektual e shpirtëror jo-zyrtar të Indisë veriore" (Historia Indii, fq. 218).

[8] Në një zonë të quajtur Mawarau-n Nahr

[9] Para se Harsha të heqi dorë nga luftrat në vitin 620, Kanauxhi kishte qenë në fuqi ushtarake, e cila kishte ngritur bataljone të Raxhputëve, luftëtarë trima pasardhës, siç e thekson Erik Mejer, "nga një anë e pushtuesëve që kishin ardhur nga Azia qendrore së bashku me Hunët në shekullin e VI-të dhe nga ana tjetër e popullsive vendase të zonave pyjore në krah të luginës së Gangës".

[10]  Eshtë e rëndësishme të vihet në pah që shprehja "me lëkurë të errët" që Evropjanët u dhanë Rromëve që në kohën e kontakteve të para me ta, na informon më shumë për mendësinë e popullatës vendase sesa për realitetin objektiv — është e qartë se, midis të sapoardhurëve, njerëzit e zinj vihen re më shumë dhe godasin imaginatën e vendasëve. Në fakt, larmia e ngjyrave të lëkurës së popullatës së Kanauxhit mund të shpjegojë larminë e aspekteve të Rromëve të sotëm.

[11] Shruajmë "dj" në tingull  që shqiptohet me gjuhë të kthyer ndaj qellëzës

[12] Djombat nuk ishin në asnjë mënyrë njerëz të përbuzur. Ekzistojnë në fakt tekste, si p.sh "Raxhataranginni", i shkruar prej brahmanit Kalhana, ku flitet mbi miqesine e nje princi te Kashmirit me një grup Djombash, miqesi që e shtyti priincin të japë funksione administrative të rendësishme familjes së tyre ("River of Kings" - përkthm anglisht i Raxhit Sitaram Pandit, New Delhi, Sahita Academy, 1935)

[13] Dijetarë tAruni e Shwetaku kontribuan në famën e Pançala-ve

[14] Me sa duke nga Shashanka, por tregimet nuk jaë të qartë mbi këtë çështje. Sidoqoftë, dihet që ai  vrau Raxhjanë, vëllanë e Harshës, në një banket "pajtimi".

[15]  Firduzi, duke u plakur, dëshiroi t'i përkushtonte kryeveprën e tij në vargje "Shahnam" sulltanit Mahmud, por ky i fundit nuk e praanoi këtë dhuratë  dhe dha edhe urdhër që  poeti të ekzekutohej me vdekje duke i shtypur kokën me një elefant, sepse ai kishte guxuar të lëvdonte heronjtë persë paraislamikë, gjë që ishte një blasfemë... dhe nje rrezik politik kundër pushtetit të tij, bazuar mbi Islamin.

16 Eshte nga Kanauxhi, kryeqytet i vjehrrit te tij, qe Bahram Guri sjell muzikantet. Sigurisht mund te behet fjale per nje koinçidence, por ndoshta kemi te bejme me reaktualizimin nga Firduzi dhe Hamzai të një rrefenje te vjeter prej 10 vjetesh, nën influencën e ngjarjeve bashkohore.

17 Mund të hedhim hipotezen qe pasardhesit e të deportuarve të vendosur ne Korasan ishin ne origjine të Rromëve evropianë, ne nje kohë që Domët (ose Nauars/Nuri në arabisht) do te ishin pasardhësit e atyre që ishin vendosur ne Irak. Kjo do të koinçidonte me veëhgimet leksikore që çuan Jan F. Hankokun të pohojë se Rromet dhe Domet jane ndarë para qendrimit të tyre në vendet ku flitej persisht.

Materiali nga: Arben Kosturi

 Disutni Albania

Drejtor Ekzekutiv · Korçë, Albania

Posted; Mili Butka
http://kanunitv.blogspot.al/2016/10/23.