Etimologji mbi fjalën ndërnacionale: “Open”

Fjala “open” gjendet si fjalë leksik i shumë gjuheve europiane dhe më gjerë, e njohur kjo fjalë ndërkohë edhe si term shkencor; opera, operim operator, operacion – (ndërmarje, offensive) operativ, opinion, e shumë të tjera, në seri …

Etimology: Open.

Ang. “open” edhe si nga Proto-gjermanike *upana, fjalë për fjalë "vënë ose të ngritur" (burim edhe i Vjetër skandinav opinn, öppen suedeze, aaben danez, Old Saxon opan, Epen Old Frisian, offan Old High German, offen gjermane "hapur"), nga PIE *upo "nga nën, mbi" (burim edhe i nën Latine, hipo grek).

Lidhur sa më lart, tek të gjitha gjuhët edhe gjermanike fjala ka pamjen e një pjesore e kaluara e deri *(v.) Por; folje e tillë nuk është gjetur nuk ka. Burimi i fjalëve për "të hapur" në shumë gjuhë indo-evropiane duket të jetë një e kundërt e fjalës; "mbyllur" (të tilla si uslukan gotik).

Fjala ‘Open” kjo fjalë ndërnacionale, e pa shpjeguar saktësisht e paqartë se prej nga buron ajo, ashtu siç e lexuam edhe më sipër thuhet se gjendet në të  folurën e parë-gjermanike; *upana, kjo fjalë e cila në gjithë gjuhët e tjera ka kumptimin e të kundërtës fjalës “mbyllur” – a thua kjo është shkencë?

Nuk e kemi ditur që fjala “hap” është e kundërta e fjalës “mbyll”; “uslukan” në gotik?!!  

Çfar na ofron gjuha shqipe në këtë rast?

• Hapësira midis  këmbëve tona në momentin e lëvizjes së trupit tonë nga vendi quhet; “ ‘ap”

Pra kemi; hap dhe që/hap = ç/ap, çapi i këmbeve, çap i madh, i vogël, etj.

• Çelsi që hap derën në gjuhën shqipe ndryshe quhet; ‘aps”; hapës.

Hapësira, midis dy biseduesve e pa fjalë (boshe) quhet; ‘op”, hop;

HOP m.

1. Kohë shumë e shkurtër a copë e vogël kohe, kur ndodh diçka, copë here, çast; herë. Një hop më parë. Në atë hop. Qëndroi (priti, u mendua, heshti) një hop. Mbeti një “hop” pa folur. Për një hop u step. Pas një hopi mori rrugën. Qëndroi për disa hope më këmbë. U mbështet një hop te dera. Këtë hop nuk do të vijë. 

Këtu ndalemi dhe bëjmë një krahasim gjuhësor midis disa gjuhëve IE, për të bërë të mundur ndryshimin, esencial; se në cilën gjuhë kjo fjalë “Op” mer kuptim të plotë dhe njëkohësisht ka zhvillim të pa ndërprerë semantic të saj.

Shqip:  Mbeti një “’op” Hop pa folur.

Ang:      Remained a "hop" without talking

Greek:  Emeine éna "hop" chorís na miláme, (έμεινε ένα "hop" χωρίς να μιλάμε)

Germ:   Blieb ein "hop", ohne zu redden.

Latin:   Mansit "salit" non loqui.

Kjo është bukuria, thellësia, lashtësia e gjuhës sonë shqipe.

Vini re me kujdes tek gjuha “latine” fjala e shqipes; “hop = salit” ka kuptimin; salit = hedhje, hidhesh op, pra larg kuptimit kohor, distancës kohore të pa fjalë midis dy bashkëbiseduesve, ose si thirje, ‘op”-hop, etj.

Fjala; “Op” tregon hapësirë (boshe) të çfardo llojë forme, midis dy këmbëve, (∩) “hapi” midis dy trupave çfardo, midis dy peri/udhave, (epokë) midis një kohe të caktuar dhe e papërcaktuar, lëvizje të menjëherëshme, “hope” ‘op’ këtu e ‘op’ atje, ‘op’ mbi ippos – mbi kalë, dhe më e rëndësishmja; tejdukshmeria e paanë e asaj që syri i jonë mundet të shikojë përreth tij deri në maksimum (nga: A↔B) në gjuhën shqipe quhet; “hapësirë”.

Por a mundet kjo hapësirë të jetë e dukshme në mungesë të dritës, sigurisht që jo.

[Ndaj në gjuhën shqipe themi; ngjyrë e hapët duke perceptuar dritën e hapësirës, (çfardo) dhe e mb/yllët, mbyllur = e errët, (pa dritë) (kur gishtat i mbajmë mbyllur, e midis tyre nuk ka dritë - sepse ska hapësirë)]

Fjala “op” në tërësin e kuptimit të saj kryesor tregon hapësirë, e hapët, e çelët, e dukshme, e dallueshme, praktike dhe konceptuale, ashtu si në gjuhën shqipe kemi një shprehje: “Hap i parë” nga e cila kuptojmë lëvizjen e parë më këmbë; në ritje, në ngritje të njeriut (bebe) në vogëli, por dhe hapin e parë të suksesit në jetën e tij.

Dhe kemi:

• Shqip.        Hap i parë ………(në jetë)
• Ang.           The first step 
• Germ.          Der erste Schritt
• Greek.       To próto víma
• Latin.         Primus (?)

Vihet re se fjala hap e gjuhës shqipe nuk përsëritet tek gjithë gjuhët e tjera krahasuar, sepse ajo del e huaj tashmë tek këto gjuhë, apo në gjithë gjuhët e tjera indoeuropiane, duke ditur se burimi i fjalës: “Op – open”, buron prej aty nga PIE *upo"; *upana, (u = a) fjalë kjo shqiptuar; “apa; apana”, me kuptimin; e ‘ap, ‘apin, hapje, hapësirë, etj.

Nga kjo fjalë e lashtë sigurisht, në gjuhën shqipe, me anën e kësaj fjale mundemi të përcaktojmë, në vizionin tonë hapësirën (qiellore) edhe thellësin e ngjyrave, duke i vlerësuar ato, blu, e hapët (e çelët), e gjelbër e hapur, e kuqe më e hapur, etj.

Akoma dhe më bindëse, na vjen në dihmë një fjalë e anglishtes, e cila përcakton edhe njëherë atë çka kuptojmë, me fjalën; op, open ‘ap’, hap, e hapur, e hapët, hapësirë e çfardo llojë koncepti, formë apo vizioni.

Në shqip kemi; (ngjyrë) kafe e hapët

Në gjuhën angleze del; Light brown = kafe e hapët e ndritëshme – Light.

Ndërkohë në greqisht; anoichtó kafé = kafe e hapët, e hapur.

Sërish në latine kemi; Lux, brunneis = kafe e hapur, (e ndritëshme -Lux).

E njëjta gjç ndodh edhe me fjalën tjetër shqipe “Hapësirë” tek gjuhët e tjera kjo sërish largohet nga fjala; op open,  në anglisht atë e gjejmë;  Space = hapësirë, tek ajo grekja; Chóros (Χώρος), dhe ashtu në vijim në gjithë gjuhët e tjera aty mungon fjala burimore "Open" apo më saktë ajo PIE *upo = ‘Ap, op, open.

Së fundi lidhur me fjalën; Op, open, tek gjuha shqipe gjejmë një emërtim krejtë të veçantë e pa gjendur në gjithë gjuhët e njohura deri më sot, ajo është fjala; “Opingë” 

OPINGË f. kryes.

1.    Lloj këpucësh të thjeshta, të bëra me lëkurë gjedhi, të mbledhur anës e të lidhur me retra a me gjalma (përdoreshin kryesisht nga fshatarët); lloj këpucësh të thjeshta Opinga të lopërta. Opinga të sheshta. Opinga lëkure Opinga me retra. Opinga me xhufka lloj opingash pa gjalma, të bëra prej lëkure të cilësisë së mirë, me syprinë zakonisht të kuqe dhe me një xhufkë të zezë në majë për zbukurim.

Një pyetje ashtu retorike ndoshta; a thua fshatarët  iliro-shqiptarë thurnin opingat prej lëkure viçi etj. atje lartë ndër male e njihnin kaq shumë anglishten dhe i qujtën; Opingat open të hapura dhe ndërkohë lexojmë:

Në gjuhën shqipe:  Opinga.

Anglisht, Opinga =  Albanian leather shoes like moccasins.

Greqisht, Opinga = Alvanikí dermátina papoútsia ópos mokasínia.

Sllavisht, Opinga = Albanski usnjene čevlje, kot mokasini.

 … në vazhdim gjithç gjuhët e tjera japin të njëjtin rezultat.

Vessel "OPINGA"
Periudha: Old Asirianisht Trading Colony-fillim Old Hittite
Data: ca. 1900-1600 B.C.
Gjeografi: Central Anatolia
Kultura: Old Asirianisht Trading Colony ose Hittite
Medium: qeramike, paint

Përmasat:. 3.15 x 5 në (8 x 12.7 cm)

Pas kësaj mbi gjithë çka thamë vegla e punës, “Që ‘Ap”, hap tokën punon, çapit plisat, në gjuhën shqipe quhet: Çapë, çapa ashtu si ende sot në gjithë teritoret shqiptare; jug-veri, kosove, maqedoni, e gjetke, vazhdon të thëritet po ashtu:

ÇAPË I f.

Vegël bujqësore për të prashitur, që ka ten si sqepar në njërën anë, dy dhëmbë në anën tjetër dhe bisht prej druri. Prashit me çapë. I jap një çapë. Punoj me çapë. 

Mili Butka@GjuhaShqipe

#Aleksandër Hasanas#

kanunitv.blogspot.al/2016/11/1